Gần 300 ngôi nhà sàn cổ của dân tộc Mường tại làng Đăng, làng Thượng (thuộc xã Thạch Lâm, Thạch Thành, Thanh Hóa) vừa được công nhận là nhà sàn cổ truyền thống.

 Nhà sàn cổ là một nét văn hóa đặc trưng của người Mường ở Thanh Hóa. Hiện tại xã Thạch Lâm đang kêu gọi người dân bảo vệ nhà truyền thống để giữ gìn lại nét văn hóa đặc trưng, song song với đó là du lịch.

 Khu vực này tuy đường xá đi lại khó khăn, cách đường Hồ Chí Minh hơn 20km (đường đồi núi), cách huyện lỵ Thạch Thành gần 30km, nhưng bù lại, ở rất gần khu du lịch Cúc Phương, thiên nhiên ưu đãi nhiều cảnh quan.

 Nhà sàn người Mường xây dựng theo bốn kiểu chính gồm có kiểu chôn cột, kiểu đặt thêm nhiều trụ và xà ngang trong nhà, kiểu thêm nhiều khóa giang và đòn bẩy, kiểu không có đốc hai bên nhà. Hiện cả xã có 7 ngôi nhà cổ có tuổi trên 200 năm được dựng theo lối kiến trúc Mường xưa là chôn cột làm trụ đỡ.

 Ông Nguyễn Văn Phúc, một người dân làng Thượng cho biết, hầu hết nhà sàn ở đây được dựng theo kiểu hình mai rùa với ba khoang chính (trong, ngoài và giữa), độ cao trong mỗi nhà sàn tương đối, nên khá mát mẻ.

 Nhà sàn cổ ở đây nằm đan xen nhau trên những thửa ruộng mới. Điểm hoang sơ là điều thú vị thu hút khách du lịch tới đây, tuy đường sá đi lại khó khăn nhưng theo người đứng đầu làng Thượng, 6 tháng đầu năm 2012 đã thu hút nhiều khách du lịch.

 Tại đây đã có nhiều gia đình làm du lịch tại nhà, đầu tư vào các tour khám phá thiên nhiên, văn hóa dân tộc Mường.

 Khu vực này bao quanh là đồi núi, quanh năm mây mù che phủ, thời tiết khá mát mẻ và dễ chịu.

Theo nhiều người dân có thâm niên xây nhà sàn, để xây dựng một ngôi nhà sàn theo kiểu ngày xưa phải mất từ hai đến ba năm và phải chọn được gỗ lim loại một làm cột trụ, nên hiện nay mọi người thường dựng nhà theo kiểu mới. Giá trị mỗi ngôi nhà sàn từ 40 đến 70 triệu đồng.

Trong nhà chia làm hai phần theo chiều ngang. Bên ngoài là nơi thờ tổ tiên với tiếp khách nam giới, bên trong là bếp cũng là nơi sinh hoạt của phụ nữ. Nhà Mường còn ước định phân chia theo chiều dọc thành các phần bên trên và bên dưới. Theo quan niệm những người lớn tuổi hay khách quan trọng được ngồi bên trên gần bàn thờ tổ tiên. Những thành phần có vị thế thấp hơn ngồi bên dưới gần cầu thang chính.

Kiếm được những ngôi nhà cổ trên 200 năm tuổi tại đây không khó, cấu trúc ngôi nhà cũng khá đơn giản, những cột trụ được làm bằng gỗ lim nên không sợ mốt mọt, từ sàn lên đến trần nhà khá cao tạo không gian thoáng mát. Phần sàn làm bằng gỗ lim, một loại gỗ thách thức thời gian không hề cong vênh.

 Cầu thang chính thường đặt ở đầu hồi bên phải, thang phụ dành cho phụ nữ đặt ở đầu hồi bên trái.

 Phần gầm sàn thường để gia súc, củi, cối giã gạo... Do vậy kiến trúc nhà Mường truyền thống chỉ có một ngôi nhà duy nhất.

Ngày nay, do quá trình tiếp biến văn hoá, đã xuất hiện nhiều kiến trúc khác nhau ở các vùng Mường của Thanh Hóa và Hòa Bình. Đặc biệt là kỹ thuật xây dựng nhà của người Việt ảnh hưởng ngày càng sâu tới kết cấu khung nhà Mường với các kiểu vì kèo quá giang hai cột, vì kèo giá chiêng bốn cột, trước kẻ sau bẩy...