Trong không khí buổi chiều lạnh, một ngôi nhà rông lẩn
khuất dưới những cây thông, gợi lên sự trầm mặc của một miền Sơn Cước (một
tên gọi khác của Nhà thờ Cam Ly - số 1, Nguyễn Khuyến, phường 5, Đà Lạt). Trong
số gần 100 công trình kiến trúc công giáo được người Pháp xây dựng ở Đà Lạt
từ những năm 1920 đến 1960, Nhà thờ Cam Ly được dành riêng cho đồng bào các
dân tộc thiểu số, vì thế nó mang một sắc thái khác hẳn với các giáo đường
khác. Một công trình kiến trúc độc đáo cách điệu từ mái nhà rông của đồng
bào Tây Nguyên kết hợp hài hòa với kiến trúc miền Nam nước
Pháp và được thể hiện theo tinh thần trường phái kiến trúc thô mộc.
Nhà thờ Cam Ly được xây dựng vào năm 1959 và hoàn thành vào năm
1967, từ ý tưởng của linh mục người Pháp Boutary về một ngôi nhà chung của
Chúa và Yàng. Những người tạo tác nên Nhà thờ Cam Ly đã thể hiện sự hội
nhập văn hóa qua nghệ thuật kiến trúc khi thể hiện sự sùng bái chúa trời
hòa nhập vào sự sùng bái Yàng Việt Nam . Bao trùm lên nhà thờ là mái nhà cao 17m sừng
sững được kết từ 80 ngàn viên ngói lá (ngói liệt) có trọng lượng 90 tấn. Nhìn
xa giống như lưỡi búa khổng lồ nằm vắt ngang trời, gợi lên hình ảnh dụng cụ
lao động, vũ khí thô sơ gắn liền với đời sống sinh hoạt của đồng bào các
dân tộc Tây Nguyên. Kết cấu chịu lực chính là khung cột bê tông cốt thép để
trần không tô, tường lấp xây đá kiểu dày 40cm, cao 2m, bên trên là hàng
kính màu. Cột cao 3m với kích thước 20 x 50cm được liên kết chặt chẽ với
kết cấu đỡ mái hệ giàn kèo gỗ ghép vượt khẩu độ 12m trông thật ấn tượng. Để
lợp mái nhà có độ dốc lớn như vậy, người ta đã cho đục lỗ vào gờ móc 80.000
viên ngói phẳng để luồn dây kẽm rồi buộc chặt ngói vào litô. Vẻ đẹp như in
vào từng phiến đá, từng viên ngói rêu phong.
Nhà
thờ Cam Ly như mái nhà rông của đồng bào Tây Nguyên
Từ chính diện, mái nhà thờ lại gợi tưởng hình một mũi tên vút lên
nền trời. Trước cửa chính nhà thờ là 2 hình tượng hổ và phượng hoàng tượng trưng
cho sức mạnh và sự tinh khôn, trí tuệ. Các nhà tác tạo cũng ngầm ví von các
cư dân đồng bào Thượng có bản tính hoang dã như chúa sơn lâm, nhưng đã trở
nên thanh dịu như chim phượng nhờ các tín đồ tôn giáo. Bước qua cửa chính,
đắm mình trong không gian tôn nghiêm để được chiêm ngưỡng vẻ đẹp bên trong
nhà thờ. Mặt bằng nhà thờ hình chữ nhật đơn giản có diện tích 324m2, trong
đó 1/3 diện tích dành cho cung thánh, 2/3 diện tích còn lại là nơi dành cho
tín đồ cầu nguyện. Vách trong giáo đường được thiết kế bằng những bức tường
lửng xây đá chẻ có độ cao 2m, trên đó lắp các cửa kính màu xanh, nâu, vàng.
Không gian được soi sáng bởi ánh sáng huyền ảo từ các ô cửa kính màu hình
vuông, hình tam giác tượng trưng cho mặt trăng và mặt trời. Các khung cửa
liền nhau được trang trí cách điệu với các hoa văn dân tộc độc đáo. Trên
cung thánh có một bàn thờ dài 4m, rộng 1m được làm từ gỗ thông già. Dưới
cây thánh giá, trên tường đá có gắn 3 chiếc sừng trâu (vật tế lễ thần linh
của đồng bào), đầu hồi phía trên cao là lỗ thông gió cũng mang hình hoa văn
dân tộc…
Điều ngạc nhiên là bên cạnh ngôi nhà thờ tôn nghiêm, cổ kính luôn tồn tại
song hành một góc rất đời thường cũng đẹp đẽ không kém. Sơ Đào (người phụ
trách nhà thờ) cho biết: Từ trước khi xây dựng nhà thờ, nơi đây đã cưu mang
nuôi dạy nhiều thế hệ trẻ em đồng bào dân tộc nghèo quanh vùng. Sau ngày
đất nước thống nhất, đồng bào giáo dân quanh nhà thờ được về định canh định
cư tại các buôn làng thuộc xã Tà Nung – Đà Lạt, K’rèn, K’Long, Đarahoa (xã
Hiệp An - Đức Trọng), nhà thờ trở thành nhà nguyện của dòng tu Mến thánh
giá. Theo truyền thống nuôi dạy trẻ, từ năm 1990 đến nay các sơ lại đi về
những buôn làng dân tộc ở Đam Rông, Di Linh đưa những trẻ em nghèo về nuôi
cho ăn học từ lớp 1 đến vào đại học. Có gần 50 trẻ em đủ mọi lứa từ 6 – 18
tuổi là con gia đình đồng bào nghèo, đông con được các sơ nuôi dạy với tất
cả trách nhiệm. Lứa này lớn lên vào đại học, lứa khác lại đến. Không khí ấm
cúng như một đại gia đình, đứa lớn giúp các sơ chăm sóc đứa nhỏ. Đã có
nhiều em tốt nghiệp đại học, lập nghiệp ở Tp.Hồ Chí Minh, có em trở về buôn
làng mình làm cô giáo, y bác sĩ, có em quay lại đây cùng các sơ nuôi dạy
đàn em. Như nhắc đến những đứa con của mình, sơ Đào không giấu nổi niềm vui
và mong muốn giản dị: Các em có khả năng thì phải học cao hơn để là người
công dân có ích, còn em nào không học được cao thì khi trở về với buôn
làng, các em cũng sẽ thay đổi được nếp sống sinh hoạt, vệ sinh, nếp sống
trong chính gia đình mình và những người xung quanh mình, để cuộc sống của đồng
bào ngày càng đổi thay…
Hơn nửa thế kỷ trôi qua, Nhà thờ Cam Ly vẫn giữ vẻ đẹp nguyên sơ của
nó như buổi đầu mới xây dựng. Đến đây, bạn không chỉ chiêm ngưỡng vẻ đẹp của
nhà thờ, mà vẻ đẹp toát lên từ tấm lòng của các sơ, các dì đã dày công chăm
sóc nuôi dạy bao thế hệ trẻ em dân tộc nghèo cũng làm bạn ấm lòng trong một
chiều Đà Lạt.
Quỳnh Uyển (báo Lâm
Đồng)
|