Chùa Một Cột. (Nguồn: Vietnam+)
Sau thời gian thẩm định để xác lập, ngày 10/10
tại Faridabad (Ấn Độ), Tổ chức Kỷ lục châu Á đã xác lập kỷ lục châu Á cho chùa
Một Cột: Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất.
Chùa Một Cột có tên chữ là Diên Hựu có nghĩa là phúc lành dài lâu. Theo Đại
Việt sử ký toàn thư, chùa được xây dựng vào nǎm Kỷ Sửu, niên hiệu Sùng Hưng Đại
Bảo 1 (năm 1049) đời Lý Thái Tông.
Vua Lý Thái Tông (1028-1054) chiêm bao thấy Phật Quan Âm trên tòa sen đưa tay dắt
vua lên tòa. Khi tỉnh dậy, vua kể lại cho các quan nghe, có người cho là điềm
không lành Việt Nam .
Sư Thiên Tuế khuyên nhà vua làm chùa, dựng cột đá ở giữa hồ, làm tòa sen của Phật
Quan Âm như đã thấy trong mộng.
Chùa xây xong, đài sen nghìn cánh đỡ tòa Phật sắc hồng, trong đặt tượng Phật vàng
lấp lánh. Các nhà sư đến làm lễ, đi vòng quanh chùa niệm Phật cầu phúc cho vua
sống lâu, vì thế đặt tên là chùa Diên Hựu.
Trải qua năm tháng, chùa Một Cột đã được trùng tu sửa chữa nhiều lần. Đời Lý Nhân
Tông (1072-1128), năm 1080, nhà vua cho đúc chuông treo ở chùa gọi là
"Giác thế chung" (chuông thức tỉnh mọi người) và một tòa phương đình
bằng đá xanh cao 8 trượng.
Nhưng vì chuông quá nặng nên phải để dưới đất, do vậy đánh không kêu. Chỗ ruộng
để chuông thấp, có nhiều rùa đến ở gọi là Quy Điền.
Khi quân Minh bị nghĩa quân Lam Sơn bao vây ở Đông Quân, Vương Thông đã cho phá
hủy quả chuông này để đúc vũ khí (1426).
Năm 1954, trước khi rút quân, Pháp cho tay chân đặt thuốc nổ phá chùa Một Cột. Sau
ngày tiếp quản thủ đô (10/10/1954) Bộ Văn hóa đã có một đợt trùng tu lớn, phục
dựng lại chùa như hiện nay.
Chùa hiện nay xây dựng vào năm 1955, đài Liên Hoa có kết cấu hình vuông, lợp ngói
ta, mỗi chiều dài 3m, bốn mái cong, bốn đầu đao được đắp hình đầu rồng.
Trong đài tôn trí tượng Bồ tát Quán Thế Âm. Nhìn toàn bộ đài Liên Hoa như một đóa
sen lớn vươn khỏi mặt nước.
Toàn bộ đài đặt trên trụ đá có đường kính 1,2m, cao 4m (chưa kể phần chìm dưới đất).
Trụ đá gồm 2 khối gắn rất khéo thoạt nhìn như một khối đá liền.
Tầng trên đỡ một hệ thống những thanh gỗ tạo thành bộ khung sườn kiên cố đỡ cho
ngôi chùa dựng bên trên, khác nào một đóa hoa sen vươn thẳng lên từ mặt hồ nhỏ hình
vuông, có xây lan can bằng gạch xung quanh. Một chiếc thang xây dẫn lên chùa.
Trên cửa có đề Liên Hoa Đài gợi nhớ sự tích nằm mộng của vua Lý dẫn tới việc
xây dựng chùa. Nét độc đáo của kiến trúc chùa Một Cột là toàn bộ ngôi chùa được
đặt trên một cột đá.
Đây là một trong những ngôi chùa nổi tiếng và được nhắc đến nhiều nhất trong lịch
sử Việt Nam
cũng như trong giới nghiên cứu trong và ngoài nước.
Ngày 28/4/1962, chùa Một Cột được xếp hạng Di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật
quốc gia./.