Trong tháng 11, Hội Kiến trúc sư Hà Nội đã phối hợp
với Ban Quản lý phố cổ tổ chức buổi tọa đàm với chủ đề “Bảo tồn phát huy
văn hóa truyền thống khu phố cổ Hà Nội – khó khăn và giải pháp”. Song,
như nhiều cuộc tranh luận khác trước đó, cái đích cuối cùng là tìm giải
pháp làm sao quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống
khu phố cổ Hà Nội trong thời đại mới vẫn luôn là bài toán khó.
Theo thống kê, khu phố cổ Hà Nội hiện là
nơi có mật độ dân cư cao nhất Thành phố. Mật độ dân số tĩnh là 800 -
1.200 người/ha, diện tích sử dụng đất trên đầu người trung bình là 4 -
6m², thậm chí có phường chỉ đạt 2m²/người, đó là chưa tính đến mật độ cư
trú của một lượng dân cư lao động, buôn bán, hàng rong, khách du lịch…
Trên thực tế, còn quá nhiều khó khan, mâu thuẫn giữa nhu cầu phát triển
với yêu cầu bảo tồn không gian khu phố cổ.
Ths. Trần Thị Thúy Lan - Phó Ban Quản lý
Phố cổ Hà Nội cho rằng, dưới tác động của cơ chế thị trường, giá trị
đất ở trong khu phố cổ tăng cao, cơ hội kiếm lợi từ đất đai đã khiến
nhiều gia đình không muốn rời bỏ mảnh đất này, đồng thời cũng nhiều gia
đình từ nơi khác mong muốn có nhà ở khu vực này để thuận lợi trong việc
kinh doanh, buôn bán. Bên cạnh đó, một số lượng lớn lao động từ các nơi
khác cũng đổ về để kiếm sống, thậm chí chỉ đơn giản bằng các nghề phục
vụ, lao động phổ thông… Trên lĩnh vực ngành nghề truyền thống, phong
tục, tập quán đã có nhiều thay đổi. Trước tiên là sự biến mất của các
nghề thủ công truyền thống, các sản phẩm, mặt hàng thủ công hầu như
không còn mà thay vào đó là các cửa hàng nhỏ, bày bán đồ mỹ nghệ cùng
với hàng tạp phẩm, hàng ngoại nhập…
Phố cổ Hà Nội giờ đã đổi khác, nhưng vẫn luôn là điểm du lịch hấp dẫn với khách quốc tế |
Đi một vòng qua 36 phố phường sẽ
thấy một điều thay đổi rõ rệt, ấy là tên phố không còn có ý nghĩa gắn
với các mặt hàng sản xuất hay buôn bán tại phố đó nữa. Người ta rủ nhau
mở shop thời trang, kinh doanh dịch vụ du lịch, bán vé mábayay cho khách
nước ngoài… Phong tục tập quán dưới tác động của cơ chế thị trường đã
có nhiều thay đổi, lối sống truyền thống cũng dần bị mai một, thay vào
đó là phong cách sống mới theo nhịp độ nền kinh tế thị trường.
TS.KTS Ngô Doãn Đức - Hội Kiến trúc sư
Việt Nam đưa quan điểm, thực tế, phố cổ Hà Nội đang ngày một nhiều thêm
công trình thương mại xây cất mới có quy mô và hình thức kiến trúc làm
hỏng không gian (như một số khách sạn mới xây ở phố Gia Ngư, Hàng Bè,
Hàng Gai gần đây). Trong khu vực bảo tồn cấp 1 thì mật độ quá cao, đang
dần ken cứng theo xu thế đặc dần, rất thiếu những khoảng nhả, khoảng
rỗng cần thiết. Không gian dành cho các hoạt động văn hóa cả ngoài trời
và trong nhà vừa thiếu vừa nhỏ hẹp. Những địa điểm dành cho hoạt động
văn hóa bị lấn chiếm; cơ sở hạ tầng nhếch nhác, tạm bợ; giao thông đi bộ
và cơ giới đang lộn xộn, chắp vá nên bất cập cho mọi hoạt động trong
khu phố cổ.
Bóng dáng những làng nghề truyền thống,
kiến trúc truyền thống dần bị mất đi, thay vào đó là các công trình kiến
trúc mới, nhiều công trình xây dựng không phép, sai phép với hình thức
và quy mô không phù hợp với kiến trúc của khu phố cổ. Khu phố cổ Hà Nội
hiện còn 121 di tích lịch sử - văn hóa gồm 51 đình, 25 đền miếu, việc
bảo tồn, tôn tạo các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể trong khu
phố cổ Hà Nội chưa bao giờ là công việc dễ dàng.
Tạo lập những giá trị hợp với cuộc sống hiện đại
Nhiều năm qua, để khắc phục những bất
cập giữa gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị khu phố cổ, Ban Quản
lý phố cổ Hà Nội đã phối hợp với các đơn vị chức năng xây dựng cơ chế để
huy động các nguồn lực xã hội tham gia bảo tồn, phát huy giá trị lịch
sử, văn hóa, kiến trúc phố cổ Hà Nội, trong đó có việc huy động vốn tham
gia đầu tư tu bổ, tôn tạo các di tích, xây dựng, cải tạo nhà ở, nâng
cấp cơ sở hạ tầng và phát triển thương mại, du lịch, dịch vụ.
Để phố cổ “sống dậy”, trong 1-2 năm gần
đây, Ban Quản lý Phố cổ Hà Nội đã ý thức tổ chức nhiều lễ hội trong khu
phố cổ và khu vực hồ Hoàn Kiếm như lễ hội ngày kim hoàn, Lễ hội trung
thu phố cổ;…Tổ chức các hoạt động văn hóa nghệ thuật, triển lãm, trưng
bày giới thiệu về văn hóa phi vật thể, giới thiệu âm nhạc truyền thống
như: Ca trù, hát xẩm, hát trống quân, hát văn… Đó là từng bước đưa giá
trị phi vật thể vào cuộc sống hiện đại, để người dân Thủ đô hiểu hơn,
yêu hơn khu phố cổ, từ đó chung tay giữ gìn một không gian văn hóa giàu
bản sắc giữa lòng Hà Nội.
Nhưng thế chưa đủ. Theo TS Lưu Minh Trị -
Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Thăng Long – Hà Nội, bảo tồn văn hóa truyền
thống của Khu phố cổ cần tập trung vào 4 giá trị, đó là: nghề thủ công –
phố nghề, nhà di sản tổ nghề; sinh hoạt tín ngưỡng - lễ hội truyền
thống; giá trị ẩm thực và cuối cùng là nếp sống thanh lịch, văn minh. Nó
không chỉ là nhiệm vụ của các cấp lãnh đạo chính quyền mà còn là nhiệm
vụ chung của cả cộng đồng, đặc biệt là các tầng lớp nhân dân đang sinh
sống trong khu phố cổ. Nhà nước, thành phố, quận Hoàn Kiếm cần có chính
sách cụ thể, thiết thực đối với nhân dân khu phố cổ, tạo điều kiện để
người - dân - tự - nguyện cùng chính quyền tham gia công tác bảo tồn
phát huy văn hóa truyền thống khu phố cổ Hà Nội một cách nhiệt tình,
trách nhiệm và nhiều sáng kiến.
KTS Lê Văn Lân - Phó Chủ tịch Hội Kiến
trúc sư Hà Nội khẳng định, dù kiến trúc phố cổ đã có sự thay đổi, nhưng
hồn phố vẫn còn, phải khai thác và vun đắp những giá trị văn hóa mới
trong cuộc sống đương đại. Hà Nội cần thực sự quyết tâm không nhân
nhượng với những vi phạm, nhất là chiều cao của các ngôi nhà mặt phố;
không cho xây dựng những công trình quy mô lớn. Trên các con phố kinh
doanh, nên hạn chế những mặt hàng thông thường, ưu tiên và thu hút những
mặt hàng dân gian, đồ cổ, ký họa chân dung, các món ăn dân giã…
Hà Nội cần một nghiên cứu nghiêm túc về
chợ dân sinh, liên quan với chợ cóc, hàng rong, hàng vỉa hè; chọn lọc và
hoàn thiện những tuyến phố đi bộ trong khu phố cổ. Song song với việc
làm quy hoạch chi tiết, cơ quan chức năng cần chỉnh trang các tuyến phố
một cách đồng bộ hơn về kiến trúc, màu sắc, vật liệu xây dựng cho đến
biển quảng cáo, biển số nhà..., từ đó lựa chọn một số nhóm nhà tiêu biểu
tái tạo hình ảnh “mái ngói thâm nâu” để khách du lịch hình dung rõ hơn
về nét đẹp truyền thống của phố cổ.
Theo: ngaynay.vn