Môi trường khí hậu Việt Nam nóng ẩm, từ xa xưa ông cha ta đã có nhiều
kinh nghiệm trong tổ chức ngôi nhà truyền thống, như chọn hướng xây dựng
nhà ở, bố cục và tổ chức không gian khuôn viên đến lựa chọn vật liệu
xây dựng, bố trí ao hồ, cây xanh… để ngôi nhà của mình phù hợp với điều
kiện tự nhiên, nhằm tạo một cuộc sống thích nghi nhất phù hợp với tâm
sinh lý của người Việt trong điều kiện kinh tế cho phép.
Bố cục khuôn viên ngôi nhà truyền thống có những nét đặc sắc rất Việt
Nam, đó là một quần thể bao gồm những ngôi nhà nhỏ, được tổ chức phân
tán vây quanh ngôi nhà chính với không gian đệm là cái sân rộng gắn liền
trước ngôi nhà chính. Cách sắp xếp nhà ở, tổ chức sân vườn, ao cá, công
trình sản xuất phụ… trong ngôi nhà truyền thống đều hài hòa với cảnh
quan thiên nhiên đã tạo nên được một bố cục tương đối hoàn chỉnh, cần
bằng và ổn định.
Đặc biệt là cái
sân đã có nhiều tác dụng rõ rệt. Đó là nơi sản xuất, phơi phóng, là nơi
tạo ra những luồng gió đối lưu, đồng thời là nơi tổ chức hội họp, ma
chay, cưới hỏi…
Cái sân phơi đa
chức năng thường nằm ở trung tâm khuôn viên, vì đó không những là nơi
diễn ra các sinh hoạt chủ yếu của một gia đình mà còn làm nhiệm vụ điều
hòa, cải tạo điều kiện vi khí hậu góp phần tích cực phục hồi sức khỏe
cho người dân sau một ngày lao động vất vả, nặng nhọc.
Tương phản nhiệt độ giữa mặt sân đã được nung nóng và bóng mát vườn cây
đã góp phần tạo nên dòng khí mát đối lưu hai chiều trong những ngày hè
nóng bức. Những kinh nghiệm tổ chức sân vườn này đã được ông cha ta áp
dụng vào trong ngôi nhà ống phố cổ và ngày nay đã được các nhà qui
hoạch, thiết kế vận dụng sáng tạo trong nhà ở có giếng trời, đã góp phần
nâng cao tiện nghi sống cho người dân đô thị hôm nay, cũng như đã góp
phần giúp họ sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.
Chọn hướng xây dựng ngôi nhà là một việc làm quan trọng, việc làm trước
tiên của người dân Việt Nam khi xây dựng ngôi nhà ở. Theo KTS Thanh
Ngọc, khí hậu nước ta mùa hè ẩm ướt, có gió mát thổi từ biển vào (gió
Nam, Đông Nam), mùa đông khô có gió lạnh từ lục địa (gió Bắc, Đông Bắc).
Để đón được gió mát của mùa hè và tránh được gió rét của mùa đông, nhà ở
nhân dân ta thường chọn quay về hướng Nam hay Đông Nam.
Mặt khác, nhà quay về hướng này sẽ tránh được cái nắng Tây xiên khoai
bất lợi và chịu được gió bão lớn. Các công trình phụ hầu như được ẩn
mình trong các vòm cây xanh của khu vườn, như cố tình nhờ sự che chở,
đùm bọc của cây lá để chống chọi với gió bão, đồng thời tranh thủ tận
hưởng luồng gió mát và bầu không khí trong lành từ những lùm cây này.
Chọn hướng nhà tốt không những có ý nghĩa về mặt tâm linh mà còn thể
hiện được tính khoa học trong kinh nghiệm chống nóng bức, làm mát ngôi
nhà, cải thiện điều kiện vi khí hậu, tạo được môi trường cư trú thích
nghi, góp phần tiết kiệm sử dụng năng lượng.
ThS. Phạm Thị Hải Hà - giảng viên Khoa Kiến trúc và Quy hoạch - Trường
Đại học Xây dựng nhận định: Trong kiến trúc truyền thống, cây xanh mặt
nước đã trở thành một yếu tố quan trọng, không thể thiếu trong bố cục
khuôn viên truyền thống của người dân Việt chúng ta. Ao có thể xem như
một nhân tố cơ bản tạo nên môi trường sống của người dân, đặc trưng cho
hệ sinh thái nhà ở thôn xóm. Ao đã giúp cho việc tiêu nước được nhanh
chóng, chống ngập úng, đồng thời là nguồn dự trữ nước để tưới cây, trồng
trọt và cũng là phương tiện góp phần cải tạo điều kiện khí hậu, cải
thiện điều kiện kinh tế gia đình. Vườn và ao trong khuôn viên gia đình
nông dân đã trở thành một hệ cân bằng sinh thái (Vườn - Ao - Chuồng).
Trong điều kiện khí hậu của Việt Nam, chọn hướng công trình theo hướng
Nam - Bắc là hướng có lợi nhất về bức xạ mặt trời, cho phép giảm bớt chi
phí che nắng, thông gió có hiệu quả và đáp ứng yêu cầu chiếu sáng tự
nhiên cần thiết. Hướng công trình còn được xác định theo hướng gió chủ
đạo của địa điểm xây dựng để đảm bảo thông gió tốt về mùa hè và hạn chế
gió lạnh về mùa đông. Bởi vậy để xác định hướng tốt nhất cần kết hợp
giữa gió và mặt trời. Ví dụ, Hà Nội hướng nhà tốt nhất là hướng Đông -
Nam, còn ở Lào Cai và Móng Cái thì lại là hướng Nam.
Trong điều kiện khí hậu nhiệt đới, bức xạ mặt trời thường có cường độ
lớn, độ cao mặt trời trong năm thường cao nên vấn đề chiếu sáng tự nhiên
cho công trình xây dựng thường được thỏa mãn. Do đó khoảng cách giữa
các công trình cần đảm bảo điều kiện thông gió, chiếu sáng tự nhiên, an
toàn khi có hỏa hoạn… Muốn tổ chức thông gió tự nhiên tốt cho công
trình, chúng ta cần giải quyết tốt một số vấn đề cơ bản sau: bố cục mặt
bằng, chọn hướng công trình, lựa chọn vị trí, diện tích cửa, cấu tạo
cửa… Các phòng nên bố trí theo kiểu thông gió xuyên phòng. Hành lang nhà
có thể bố trí một bên hay hai bên phụ thuộc vào đặc điểm khí hậu địa
phương. Không nên bố trí các tường ngăn vuông góc với hướng gió chủ đạo.
Diện tích cửa sổ hai phía của phòng bằng nhau. Để tăng cường thông gió
tự nhiên trong phòng, chiều cao của cửa sổ bố trí bằng 0,4-0,5 chiều cao
phòng là hợp lý nhất. Tuy nhiên việc lựa chọn kích thước, hình dạng, vị
trí cửa sổ cần phải cân đối với vấn đề chiếu sáng tự nhiên cũng như
giải pháp tổ hợp hình khối kiến trúc.
Cần tập trung tối đa để chiếu sáng tự nhiên cho công trình, chỉ khi
chiếu sáng tự nhiên không đáp ứng hay vào ban đêm thì phải sử dụng ánh
sáng nhân tạo bổ sung. Cần phải biết phối hợp chiếu sáng tự nhiên và
chiếu sáng nhân tạo hài hòa đáp ứng yêu cầu tiện ích và tiết kiệm năng
lượng.
Kiến trúc xanh không những
mang lại lợi ích kinh tế, môi trường, sức khỏe cho người dân mà còn đóng
góp tích cực làm giảm sự biến đổi khí hậu. Có thể thấy rằng kiến trúc
xanh là một hướng đi đúng đắn, gợi mở tương lai hết sức sáng sủa và rất
phù hợp với các nước thuộc khu vực nhiệt đới với nền kinh tế đang phát
triển như nước ta.
Để mô hình kiến
trúc xanh sớm được ứng dụng rộng rãi nhằm sử dụng năng lượng tiết kiệm
và hiệu quả, chúng ta cần tiến hành khảo sát, nghiên cứu, học hỏi kinh
nghiệm từ bài học kiến trúc truyền thống của ông cha ta, cũng như kinh
nghiệm của các nước trên thế giới để đưa ra cơ chế, chính sách hợp lý,
thiết thực để khuyến khích các nhà thiết kế, nhà xây dựng, nhà quản lý
và của cả cộng đồng.
Theo : baoxaydung.com.vn