Cần
Thơ được mệnh danh là vùng đất Tây Đô có hơn 70 ngôi nhà cổ mang nhiều giá trị
văn hóa lịch sử.
Theo thời
gian, nhiều ngôi nhà cổ đang xuống cấp. Tuy nhiên, ngay trên đường Bùi Hữu
Nghĩa, phường Bình Thủy (Bình Thủy – Thành phố Cần Thơ) có ngôi nhà cổ còn rất
đẹp, năm gian hai chái của gia đình họ Dương, được xây từ năm 1870.
Kiến trúc
cổ độc đáo
Với lối kiến
trúc Pháp còn khá nguyên vẹn, ngôi nhà là sự kết hợp giao lưu văn hóa Đông –
Tây, được thể hiện nhiều họa tiết hoa văn đẹp mắt. Hiện nay, hậu duệ đời thứ
sáu họ Dương là ông Dương Minh Hiển cùng gia đình tiếp tục kế thừa và giữ gìn.
Ngôi nhà cổ Bình Thuỷ.
Bước qua rào
cổng kiên cố bằng bê tông và sắt theo kiểu dinh thự Pháp, ta bắt gặp một cổng
phụ nằm thẳng hàng với cổng rào, chếch về bên trái từ đường, xây dựng theo kiến
trúc Á Đông với 4 cột tròn: 2 gỗ, 2 xi măng (2 cột xi măng nằm kề bên, xây dựng
sau, có chức năng gia cố chịu lực). Hệ thống rui, mè, xà ngang bằng gỗ, mái lợp
ngói ống, gờ bó mái bằng men xanh lục. Trên bờ nóc, đầu hồi trang trí hoa lá,
cá vàng, kỳ lân, người cưỡi trâu, bình hoa... bằng xi măng.
Ngôi nhà cổ
Bình Thủy rộng năm gian hai chái có chiều ngang 22m, chiều sâu 16m, nền nhà cao
hơn mặt sân 1m trên diện tích đất 6.000m2. Sân trước rộng lót gạch
Tàu, lối vào nhà xây bốn cầu thang hình cánh cung tao nhã, nối kết nhà với
khoảng sân rộng. Nhà rộng thênh thang với sáu hàng 24 chiếc cột gỗ lim đen
bóng, đường kính cột khoảng 30cm.
Kết nối giữa
hệ thống cột, xà là những chi tiết gỗ màu nâu chạm trổ hết sức tinh vi. Ngôi
nhà có tường bốn mươi, cửa gỗ lá sách theo phong cách Art – Nouveau một nghệ
thuật trang trí châu Âu thịnh hành vào đầu thế kỷ XX với vòm cửa hình vòng cung
có phù điêu, hoa văn họa tiết, nền cao ốp đá xanh, lợp ngói ống...
Nhờ hệ thống
cửa và cửa sổ thoáng đãng, dù trời nắng chang chang nhưng trong nhà vẫn rất mát
mẻ. Toàn bộ gạch bông hoa hồng đỏ – đen lát nền nhà với hàng rào sắt đúc bảo vệ
khuôn viên đều được đặt và chở từ Pháp sang.
Ngôi nhà cổ
Bình Thủy được chủ nhân xử lý chống mối và giữ độ lạnh trong nhà rất độc đáo,
bằng cách rải đều dưới nền hơn 10cm muối hột, không dùng xi măng để xây mà dùng
keo ô dước, toàn bộ hệ thống kèo và cột được nối kết không phải bằng đinh mà
bằng mộng – ngoàm; luật đối xứng có âm có dương, có tả có hữu, có trước có sau
được gia chủ đặc biệt chú ý.
Nhà được
chia làm ba phần: nhà trước, nhà giữa, nhà sau. Ngăn cách giữa nhà trước và nhà
giữa là một hệ thống bao lam và liên ba gồm nhiều con tiện và ô hộc được tạo
tác bằng gỗ, chạm khắc tỉ mỉ bởi các nghệ nhân tài hoa với các chi tiết quen
thuộc trong kiến trúc cổ rất gần gũi với đời sống của người Việt ở Nam Bộ: mai,
lan, cúc, trúc, sen, điểu, tùng lộc, dơi, tôm, cua, nho...
Trong ngôi
nhà trước được bày trí theo phong cách đặc trưng Nam Bộ. Bàn thờ uy nghi ngay
gian giữa, khánh thờ được sơn son thếp vàng, giường thờ, tủ chè, sập gụ, trường
kỷ đều cẩn ốc xà cừ. Từ bộ sa –lông khảm trai kiểu Pháp đời Louis XIV đến cặp
đèn treo thế kỷ XIX, bốn trụ đèn dầu đặt ở bốn góc nhà cao hơn 3m đều giữ
nguyên vẹn.
Ngôi nhà còn
mang dấu ấn rất lạ, từ gạch bông lót nền, hàng rào sắt, bộ đèn chùm pha lê tới
bức tranh treo tường, đặc biệt là chiếc bồn rửa tay bằng men sứ trắng, hoa xanh
đặt trên bục gỗ độc đáo đều là hàng Pháp. Dù cách bài trí theo phong cách Tây
Âu nhưng nơi trang trọng nhất là gian thờ vẫn theo phương Đông. Sự giao tiếp
văn hóa Đông – Tây khá hài hòa, thể hiện được thị hiếu thẩm mỹ tinh tường của
chủ nhân.
Đây là mẫu
nhà cổ hiếm hoi còn sót lại khá nguyên vẹn giúp các nhà nghiên cứu tìm hiểu đời
sống sinh hoạt, văn hóa cũng như tiến trình phát triển dưới nhiều tác động khác
nhau lúc giao thời giữa hai thế kỷ của cư dân đồng bằng sông Cửu Long.
Vườn lan
và kho cổ vật duy nhất ở Tây Đô
Nhà cổ của
gia đình họ Dương còn có một tên gọi khác là Vườn lan Bình Thủy, bởi hậu duệ
đời thứ năm của ngôi nhà là ông Dương Văn Ngôn có thú chơi hoa kiểng, xương
rồng. Vào thập niên 60 của thế kỷ trước, ông đã sưu tầm được nhiều giống lan
quý rồi bắt đầu tổ chức các hội chơi lan, kết hợp mở tuyến du lịch đến nhà vào
những năm 1980 để những người cùng sở thích có dịp trao đổi kinh nghiệm, cùng
thưởng thức thú chơi hoa và làm thơ.
Trước sân có
hòn non bộ, hoa kiểng, bên phải là vườn lan, góc bên có cây xương rồng Mexico
Kim lăng trụ cao khoảng 10m, khoảng 40 năm tuổi, năm 2005 cây ra hoa lần đầu
tiên trông rất lạ mắt.
Trong ngôi
nhà còn có một “kho cổ vật” được gìn giữ qua nhiều đời như hai bộ bàn ghế có
xuất xứ từ Vân Nam (Trung Quốc), mặt bàn bằng đá cẩm thạch vân xanh đường kính
1,5m, dày hơn 6cm, bộ Sa–lông kiểu Pháp đời Louis XV, mặt bằng đá cẩm thạch sắc
xanh, chùm đèn bạch đăng, tách chén nậm trà – rượu đời Minh – Thanh (một bộ trà
Tùng Đình, một bộ Ngũ Liễu, dĩa Tuyên Đức có niên đại cách đây 572 năm, 2 cái
lục cao 2 tấc đời Thành Hóa 1465), bình Thượng ngọc men xanh cao 1,2m...
Thú chơi đồ
cổ của gia đình họ Dương đất Bình Thủy đã lẫy lừng lục tỉnh từ lâu. Nghe nói
gia chủ đã mua cặp ngà voi châu Phi cao tới 2,2m trên Sài Gòn hồi những năm
1940, cặp ngà này hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng TP. Hồ Chí Minh...
Chính những
điều ấy, ngôi nhà cổ - vườn lan Bình Thủy đã được Bộ Văn hoá – Thể thao – Du
lịch công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.
Bình Thượng ngọc men xanh cao 1,2m.
Khánh thờ được sơn son thếp vàng.
2 cái lục cao 2 tấc đời Thành Hóa 1465.
Dĩa Tuyên Đức có niên đại cách đây 572 năm.
Mặt bàn bằng đá cẩm thạch vân xanh đường kính 1,5m.
Cặp bình Ngọc Thạch.
Ngôi nhà cổ Bình Thuỷ.
Cây xương rồng Mexico Kim lăng trụ.
theo: danviet