Loại vải dệt hoa văn mầu đen trên nền
vải trắng là loại vải để may mặt chăn, loại hình trang trí này phổ biến
trong các dân tộc nói ngôn ngữ Tày-Thái, mà người ta còn dùng một thuật
ngữ để gọi đồ án trang trí hoa văn như thế này là lái ăm - có nghĩa là
vằn đồ đan, giống như các vằn nổi trên đồ đan. Họa tiết được kỷ hà hóa
là chính để thích hợp với việc dệt trên khung dệt.
|
Trang phục cô gái Tày. |
Bố
cục họa tiết theo phương pháp ô quả trám có các đường viền xung quanh
tạo thành các đường diềm gãy khác. Trong các ô quả trám là họa tiết cách
điệu hóa hình họa, hình ngọn rau bầu, bí, là loại cây có liên quan
nhiều đến nền văn hóa cổ, tín ngưỡng cổ của nhiều cư dân nông nghiệp ở
phía Bắc nước ta, trong đó có người Tày. Các dân tộc Thái, Lào, Lự ở
nước ta phát triển loại hình trang trí này rất đa dạng, phong phú.
Trên
cơ sở của loại bố cục hoa văn một mầu đen trên nền trắng như thế này,
người Tày lại phát triển trang trí theo một hướng khác, gài mầu vào từng
đoạn họa tiết, từng mảng họa tiết tùy trình độ thẩm mỹ, ý thích của
người dệt trên khung dệt thủ công, có tên gọi là thổ cẩm, mang ý nghĩa
là một loại gấm của địa phương.
Thổ cẩm có
loại hình vuông để may mặt địu, có thể thức bố cục hoa văn đăng đối
tuyệt đối, bao gồm những diềm và hoa văn bỏ ô ở khu vực trung tâm trang
trí. Ngoài ô quả trám đã xuất hiện các biến thể như ô hình tám cạnh,
hình vuông, hình chữ nhật, tạo cho đồ án trang trí có đường nét cấu tạo
phong phú hơn, đa dạng hơn.
Có loại thổ cẩm
bố cục hình chữ nhật để làm mặt chăn, màn che. Những tấm màn che mà vị
trí là ở các nơi thờ cúng tổ tiên, người ta thể hiện các đề tài liên
quan đến tín ngưỡng tôn giáo, như thêm đường diềm ở phía trên - tương
ứng với cõi Trời, có hình các vị thần linh, bảo hộ cho sự sống bình an
của con người hoặc thêm đường diềm ở phía dưới - tương ứng với cõi Đất,
có hình con ngựa, con chim là những hình tượng biểu trưng cho cuộc sống,
cỏ cây, muông thú trên mặt đất như quan niệm về vũ trụ của dân gian.
Ngoài
ra, còn có nhiều họa tiết khác nữa, như các chữ Hán-theo kiểu chữ
triện, hồi văn phật giáo-chữ Vạn, Hoa đào, Hoa cúc cách điệu, hình mặt
trời, ngôi sao tám cánh v.v.
Mầu sắc rực rỡ,
sự phối hợp các màu nguyên sắc có độ tương phản cao bên nhau khá mạnh
bạo. Có những hòa sắc trầm, dịu, hoặc sáng tươi, các sắc thái khác nhau
cho thấy thổ cẩm Tày không gò bó trong quy thức hòa màu hạn chế nào, cho
thấy sức sáng tạo phong phú và đa dạng của nghệ nhân nhiều thế hệ, đó
cũng là những dấu ấn của sự phát triển trong trang trí dệt dân gian của
người Tày để đáp ứng những nhu cầu của cuộc sống ngày một đa dạng phong
phú, về các mặt văn hóa tinh thần và vật chất của dân tộc.
Bố
cục hình vuông của thổ cẩm, bố cục hình chữ nhật của loại thổ cẩm làm
mặt chăn hoặc màn che có quy định phía trên phía dưới - là những bố cục
riêng có trong trang trí dệt của người Tày, mà các dân tộc anh em không
có.
Theo: Báo Lào Cai