Một
design thành công nhất thời Pháp thuộc là chiếc áo dài tân thời, theo
nhiều tài liệu và sự công nhận của xã hội, thì họa sĩ Cát Tường và họa
sĩ Lê Phổ là hai người đã cải tiến một kiểu mẫu cũ thành một thời trang
mới.
Và
từ đó đến nay, chiếc áo dài tân thời, trải qua nhiều giai đoạn phát
triển, trở thành thời trang truyền thống của phụ nữ Việt Nam.
1.
Thời kỳ phong kiến và cho đến tận những năm 1930, phụ nữ Việt Nam khi
ra đường, đi dự lễ hội vẫn mặc chiếc áo dài truyền thống hai thân, bốn
thân (tứ thân) và năm thân (ngũ thân), mỗi chiếc áo dài xa xưa này có
chút đặc điểm khác nhau, nhưng nhìn chung che kín thân thể phụ nữ để
biểu hiện vẻ kín đáo và đoan trang của họ.
Chiếc
áo dài hai thân, tức gồm một thân nguyên phía trước, và một thân nguyên
phía sau, cài cổ kín, như thường thấy ở các bà các cô lên chùa đi chợ
trong thế kỷ 20. Chiếc áo dài tứ thân, như kiểu các cô quan họ mặc, may
từ bốn thân rời, khi mặc yếm phía trong, họ mặc thêm áo cánh ra ngoài,
rồi khoác áo dài tứ thân, hai vạt trước vắt chéo vào nhau trước bụng.
Cô Nguyễn Thị Hậu, người phụ nữ đầu tiên mặc áo dài Lemur Cát Tường (Tư liệu Phong Hóa)
Về
áo ngũ thân, tài liệu áo dài Việt Nam qua các thời kỳ của Thùy Mai và
Dung Nguyên viết: Cho đến đầu thế kỷ 20, phần đông áo dài phụ nữ thành
thị đều may theo thể năm thân, hay năm tà. Mỗi thân áo trước và sau đều
có hai tà, khâu lại với nhau dọc theo sống áo. Thêm vào đó là tà thứ năm
ở bên phải, trong thân trước. Tay áo may nối phía dưới khuỷu tay vì các
loại vải ngày xưa chỉ dệt được rộng nhất là 40 cm. Cổ, tay và thân trên
áo thường ôm sát người, rồi tà áo may rộng ra từ sườn đến gấu và không
chít eo. Gấu áo may võng, vạt rất rộng, trung bình là 80 cm. Cổ áo chỉ
cao khoảng 2 - 3 cm (Theo website Văn hóa Nghệ An, 28/1/2011).
Nhìn
sang Trung Quốc, thì trang phục phụ nữ cũng bắt đầu có những thay đổi
lớn lao. Đầu thế kỷ 20, đặc biệt sự ra đời của áo dài Thượng Hải, mà
người Việt Nam thường gọi là áo sườn xám, đây là cách gọi theo tiếng
Quảng Đông của từ “Trường sam” còn gọi là “Kỳ trang”. Cách gọi này còn
có các biến âm Xường sám, Xưởng sám. Đây là “loại trang phục mà các
thiếu nữ thời Mãn Thanh bắt buộc phải mặc, vạt áo không xẻ, ống tay dài
từ 3 phân đến 1 thước (đơn vị đo cổ Trung Quốc). Thân áo thêu chỉ. Sau
đó có thay đổi chút ít và thiếu nữ dân tộc Hán bắt đầu mặc phổ biến hơn”
(Wikipedia).
Người mẫu áo dài Lemur, thập niên 1930 - 1940, mặc áo dài tân thời do Cát Tường thiết kế
Chiếc
áo dài Thượng Hải mà chúng ta thường thấy trên phim ảnh, cắt và chiết
ly nở ngực và nở mông, đồng thời xẻ hai sườn khá cao, độ dài dưới đầu
gối một chút, nhằm gợi mở thân thể nở nang và thắt eo của người phụ nữ,
thay vì che kín mít như trước. Khí hậu Trung Quốc lạnh, nên áo sườn xám
thường được may bằng lụa lót vài lớp hoặc bằng vải dày khác với áo dài
Việt Nam chỉ là một lớp lụa mỏng, sự gợi cảm cơ thể phụ nữ còn nhiều
hơn.
2.
Là một họa sĩ nên ông Le Mur Cát Tường nhạy cảm với thẩm mỹ thời đại,
cách thức design áo dài tân thời của ông cũng xuất phát từ ý tưởng quần
áo không phải để che đậy, mà để tôn vẻ đẹp cơ thể của con người. Lúc đó,
phụ nữ phương Tây đi giày cao gót, ngực ưỡn nở về phía trước, mông nở
về phía sau, đây chính là điểm tựa của áo dài tân thời.
Từ
chiếc áo dài năm thân, Cát Tường cắt áo dài tân thời có cổ hình trái
tim, (và đôi khi có cổ bẻ) để mở rộng khoang ngực, hai vai hơi cong lên,
gọi là tay bồng, làm cho vai phụ nữ có vẻ nở ngang ra chứ không xuôi,
vì phần lớn đàn ông thích phụ nữ vai xuôi hơn vai thẳng, tay áo thì nối
vào vai và khuy thì đính dọc trên vai và sườn phải. Mặc áo dài Cát Tường
thì phải bận quần xa tanh trắng, đi giày cao gót, đeo thêm cái ví da
xinh đẹp của phụ nữ, hoặc có thể cầm thêm chiếc ô.
Thiếu
nữ Hà Nội mặc áo dài tân thời, do Lê Phổ thiết kế, ký họa bút sắt 1940
của Tô Ngọc Vân (Theo sưu tập Tiravanich theeranont)
Người
ta cho rằng cửa hiệu của Cát Tường ở phố Hàng Da, thịnh hành vào những
năm 1930 - 1939. Theo báo Phong Hóa đương thời thì cô Nguyễn Thị Hậu là
người đầu tiên mặc chiếc áo dài tân thời, sau đó năm 1938, cô Hòa Vân
mặc chiếc áo dài tân thời may cho mùa Thu. Áo dài tân thời của Cát Tường
ban đầu bị phê phán dữ dội là lố lăng, dị hợm, khiêu dâm, nhưng lại
được nhiều phụ nữ ủng hộ. Áo dài tân thời của Cát Tường được cho rằng
chỉ tồn tại đến năm 1943, rồi không được ưa chuộng nữa.
Năm
1934, họa sĩ Lê Phổ cải tiến chiếc áo dài tân thời của Cát Tường đang
bị kêu là lai căng. Ông nâng cổ áo lên cao, dần thành áo có cổ viền để
bớt sự khoe ngực, chiếc áo bó sát thân trên, mở hai vạt dưới, kết quả
dẫn tới chiếc áo dài có tính truyền thống và hiện đại hơn và được hoan
nghênh nhiệt liệt.
Tất
nhiên, để đi đến chuẩn mực của áo dài như hiện nay cũng mất thêm hai
mươi năm nữa, nhưng ý tưởng của hai họa sĩ trên là một sáng tạo, cho đến
nay vẫn được coi là thiết kế mang tính dân tộc mà mới mẻ trở thành một
mốt của phụ nữ Việt Nam, đến mức áo dài là khái niệm không cần dịch ra
tiếng Anh nữa.
Thiếu nữ Hà Nội mặc áo dài truyền thống và nón thúng rộng vành. Ảnh P.Deulefils (Tư liệu ảnh NXB Thế giới)
3.
Design có năm ngành: kiến trúc, nội thất, ứng dụng, thời trang và đồ
họa, thì cả năm ngành đều có những thay đổi lớn lao ở Việt Nam đầu thế
kỷ 20. Tuy nhiên, người Việt Nam không phải người sáng tạo, phần lớn các
design mới do người Pháp đem đến và được ứng dụng lại, trừ trường hợp
chiếc áo dài tân thời nói trên.
Bên
cạnh đó thì toàn bộ quần áo người Việt có sự thay đổi sâu sắc, ngay cả
những loại nội y tưởng là không có gì quan trọng nhưng quả thực trong
truyền thống là hãn hữu. Về cái quần đùi đàn ông chẳng hạn, hầu hết đàn
ông Việt cuối thế kỷ 19 đầu 20 vẫn đóng khố. Chúng tôi đã thấy những
chiếc quần đùi ống dài gần đầu gối bằng lụa vàng trong phục trang thời
Nguyễn, nhưng lại có vẻ không phổ biến ra ngoài.
Nội
y của phụ nữ, nhất là áo nịt ngực thì cũng do người phương Tây đem qua
và dần được phụ nữ Việt Nam chấp nhận, thay vì thả lỏng và mặc yếm như
xưa. Nhưng cái yếm vẫn có giá trị riêng của nó, khi người ta thấy nó
chẳng phải chỉ là che đậy mà thực ra rất gợi cảm.
Áo
dài lụa mỏng đôi khi làm người ta thấy rõ cả áo trong người phụ nữ và
cũng tạo ra sự tranh luận về chất liệu của áo dài, có nên may dày lớp và
thêm hoa văn vào không. Nhưng cái đó chẳng phải do đàn ông quyết định,
mà vẻ đẹp của người phụ nữ sẽ dẫn dắt thời trang đến đâu.
Theo : thethaovanhoa.vn