Nguyên
liệu chính để dệt thổ cẩm là sợi bông nhuộm chàm và tơ tằm nhuộm màu.
Tuy nhiên, do giá tơ tằm đắt nên ngày nay người dệt thổ cẩm dùng len có
chi phí thấp hơn để thay thế. Quy trình dệt thổ cẩm hoàn toàn thủ công
và chính đôi tay khéo léo và sự nhẫn nại của người phụ nữ Tày mà những
tấm thổ cẩm nên hình nên dạng vô cùng đặc sắc. Từ những tấm thổ cẩm tự
tạo ấy người phụ nữ Tày may thành mặt chăn, mặt địu, khăn trải giường và
nhất là những bộ trang phục đặc sắc của dân tộc.
Trang
phục nam giới người Tày có quần chân què, đũng rộng, cạp lá tọa, áo
ngắn cũng may năm thân, cổ đứng. Nam cũng có áo dài như cái áo ngắn kéo
dài vạt xuống quá đầu gối. Ngoài ra, họ còn có thêm áo 4 thân, đây là
loại áo xẻ ngực, cổ tròn cao, không cầu vai, xẻ tà, cài cúc vải và có
hai túi nhỏ ở phía trước.
Vào
những ngày hội hè người ta mặc áo cánh trắng ở trong có lẽ vì vậy mà
người Tày còn được gọi là người áo trắng (cần slửa khao) để phân biệt
với người Nùng thường chỉ mặc áo chàm. Ngoài ra, đàn ông Tày còn mặc
thêm loại áo dài 5 thân xẻ nách phải, đơm cúc vải hay cúc đồng. Quần
(khóa) cũng làm bằng vải sợi bông nhuộm chàm như áo, cắt theo kiễu quần
đũng chéo, độ choãng vừa phải dài tới mắt cá chân. Quần có cạp rộng
không luồn rút, khi mặc có dây buộc ngoài. Khăn đội đầu màu chàm (30cm x
200cm) Quấn trên đầu theo lối chữ nhân.
Về
trang phục nữ giới, đó là mặc áo cánh, áo dài năm thân, quần váy, thắt
lưng, khăn đội đầu, hài vải. Phụ nữ Tày còn thắt lưng bằng những tấm vải
chàm hay đũi dài khoảng hai sải tay làm tăng thêm vẻ duyên dáng nhất là
với thanh nữ. Trong những ngày lễ tết, họ mặc thêm chiếc áo trắng ở bên
trong.
Trước
đây phụ nữ mặc váy, nhưng gần đây phổ biến mặc quần; đó là loại quần về
nguyên tắc cắt may giống nam giới kích thước có phần hẹp hơn. Khăn phụ
nữ Tày cũng là loại khăn vuông màu chàm khi đội gập chéo giống kiểu mỏ
quạ của người Kinh.
Nón
của phụ nữ Tày khá độc đáo. Nón bằng nan tre lợp lá có mái nón bàng và
rộng. Trang sức phụ nữ Tày đơn giản song có đủ các chủng loại cơ bản như
vòng cổ, vòng tay, vòng chân, xà tích... Có nơi còn đeo túi vải.
Nói
tới trang phục của người Tày, ta không thể không nói tới hoa văn trên
trang phục của họ. Cái độc đáo nhất là lối dùng màu chàm phổ biến, đồng
nhất trên trang phục nam và nữ cũng như lối mặc áo lót trắng bên trong
áo ngoài màu chàm. Cái lưu ý không phải là lối tạo dáng mà là phong cách
mỹ thuật như đã nói trên. Nhiều tộc người cũng dùng màu chàm nhưng còn
gia công trang trí các màu khác trên trang phục, ở người Tày hầu như các
màu ngũ sắc được dùng trong hoa văn mặt chăn hay các tấm thổ cẩm. Riêng
nhóm Pa dí (Lào Cai) có phong cách tạo dáng và trang trí khá độc đáo ở
lối đội khăn và y phục.
Họa
tiết được kỷ hà hóa là chính để thích hợp với việc dệt trên khung dệt.
Bố cục họa tiết theo phương pháp ô quả trám có các đường viền xung quanh
tạo thành các đường diềm gãy khác. Trong các ô quả trám là họa tiết
cách điệu hóa hình họa, hình ngọn rau bầu, bí, là loại cây có liên quan
nhiều đến nền văn hóa cổ, tín ngưỡng cổ của nhiều cư dân nông nghiệp ở
phía Bắc nước ta, trong đó có người Tày. Trên cơ sở của loại bố cục hoa
văn một mầu đen trên nền trắng như thế này, người Tày lại phát triển
trang trí theo một hướng khác, gài mầu vào từng đoạn họa tiết, từng mảng
họa tiết tùy trình độ thẩm mỹ, ý thích của người dệt trên khung dệt thủ
công, có tên gọi là thổ cẩm, mang ý nghĩa là một loại gấm của địa
phương.
Trên
mặt chăn hoặc màn che mà vị trí là ở các nơi thờ cúng tổ tiên, người ta
thể hiện các đề tài liên quan đến tín ngưỡng tôn giáo, như thêm đường
diềm ở phía trên - tương ứng với cõi Trời, có hình các vị thần linh, bảo
hộ cho sự sống bình an của con người hoặc thêm đường diềm ở phía dưới -
tương ứng với cõi Đất, có hình con ngựa, con chim là những hình tượng
biểu trưng cho cuộc sống, cỏ cây, muông thú trên mặt đất như quan niệm
về vũ trụ của dân gian. Bố cục hình vuông của thổ cẩm, bố cục hình chữ
nhật của loại thổ cẩm làm mặt chăn hoặc màn che có quy định phía trên
phía dưới - là những bố cục riêng có trong trang trí dệt của người Tày,
mà các dân tộc anh em không có.
Ngày
nay, trang phục truyền thống Tày vẫn phổ biến nhất là trong các ngày lễ
cổ truyền, nhưng áo cánh, áo sơ mi vẫn được nhiều thanh niên mặc, còn
trong ngày thường, họ mặc trang phục gần như người Kinh.
Theo: Dantocviet