Thời đại Hùng Vương có niên đại cách đây 4.000-2.000 năm, được giới khảo cổ học chia thành các thời kỳ văn hóa: Phùng Nguyên, Ðồng Ðậu, Gò Mun và Ðông Sơn. Trong đó văn hóa Phùng Nguyên có niên đại 2.000-1.500 năm TCN, là giai đoạn xa xưa nhất của thời đại Hùng Vương. Ảnh: Nồi và chân kiềng gốm văn hóa Phùng Nguyên.
Theo nhà sử học Nguyễn Danh Hạnh, văn hóa Phùng Nguyên lấy theo tên gọi của di tích khảo cổ học đầu tiên thuộc văn hóa này, được phát hiện vào năm 1959 ở làng Phùng Nguyên, xã Kinh Kệ, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ. Ảnh: Các loại đồ đựng bằng gốm của văn hóa Phùng Nguyên.
Tính đến nay đã có khoảng 55 di tích thuộc văn hóa Phùng Nguyên được phát hiện. Những di tích này phân bố trên địa bàn các tỉnh, thành phố như Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Hà Nội, Hải Phòng. Ảnh: Lưỡi qua làm bằng đá của văn hóa Phùng Nguyên..
Di chỉ Phùng Nguyên được phát hiện chủ yếu dọc theo lưu vực các con sông lớn như sông Hồng, sông Lô, sông Thao, sông Đà, sông Đáy… Ảnh: Nha chương (vật dùng trong nghi lễ) làm bằng đá ngọc của văn hóa Phùng Nguyên.
Hiện vật tìm thấy trong các di tích thuộc văn hóa Phùng Nguyên khá đa dạng, gồm vũ khí, công cụ sản xuất, đồ dùng sinh hoạt bằng hai loại chất liệu chính là đồ đá và đồ gốm. Ảnh: Dọi xe sợi bằng gốm của văn hóa Phùng Nguyên.
Đồ đá và đồ gốm tìm thấy trong các di tích thuộc văn hóa Phùng Nguyên đã đạt đến đỉnh cao về nghệ thuật chế tác. Ảnh: Bình gốm văn hóa Phùng Nguyên.
Đồ đá được chế tác bằng các phương pháp cưa, khoan, mài, tiện rất tinh xảo, có kích thước tương đối nhỏ, được làm từ đá bazan và các loại đá nephrit, spilit có màu sắc đẹp. Ảnh: Vòng tay và hạt chuỗi bằng đá của văn hóa Phùng Nguyên.
Những hiện vật tìm thấy phổ biến là các loại rìu, bôn, đục, bàn mài, mũi tên, mũi giáo, và các loại vòng tay, khuyên tai, nhẫn, ống chuỗi, hạt chuỗi với đủ loại kích cỡ và kiểu dáng khác nhau. Ảnh: Cuốc và rìu văn hóa Phùng Nguyên.
Đồ gốm phần lớn được làm bằng bàn xoay, thành gốm mỏng đều, độ nung tương đối cao. Ảnh: Thố gốm Phùng Nguyên.
Hoa văn trang trí trên đồ gốm phong phú, tạo thành những đồ án đối xứng và đẹp mắt. Về loại hình có các loại nồi, vò, bình, bát, dọi xe sợi, bi gốm... Ảnh: Mảnh đồ đựng có trang trí hoa văn Phùng Nguyên.
Ngoài ra, đã phát hiện được tượng động vật bằng đất nung như tượng bò, tượng gà vừa hiện thực vừa sinh động, có thể xem là những tác phẩm nghệ thuật tạo hình sớm nhất được phát hiện ở Việt Nam. Ảnh: Đạn bi gốm văn hóa Phùng Nguyên.
Trong một số di tích thuộc văn hóa Phùng Nguyên cũng đã phát hiện được dấu vết của xỉ đồng, bằng chứng của nghề luyện kim. Đó là cơ sở quan trọng để các nhà khoa học xếp văn hóa Phùng Nguyên vào sơ kỳ thời đại đồng thau... Ảnh: Dọi xe sợi bằng đất nung của văn hóa Phùng Nguyên.