Trên Wikipedia từng viết: Năm 2006,
Trung tâm Quản lý di tích-di sản Quảng Nam đã chính thức công bố thông
tin các nhà khoa học Ý đã nhận biết được loại vật liệu kết dính để xây
tháp Champa cách đây vài triệu năm. Đó là loại keo được tinh chế từ một
loài thực vật vốn có rất nhiều trong khu vực quanh di sản Mỹ Sơn mà
người dân địa phương thường gọi là cây dầu rái. Ngoài ra, họ cũng đã
phát hiện ra một loại hợp chất có nguồn gốc từ thực vật bản địa nói trên
có trong gạch sử dụng để xây tháp.
Song đó cũng chỉ là giả thuyết!
Cũng có ý kiến cho rằng người Chăm đã
tạo ra và nung sẵn các viên gạch để khi xây tháp người thợ miết, ép các
viên gạch với nhau theo một kỹ thuật nào đó đến khi chúng liền mạch với
nhau mãi mãi. Vì thế, giữa các hàng gạch của tháp không có mạch vữa đã
đành mà cũng không hề có các khe hở.
Đã từng tồn tại giả thuyết là những nghệ
nhân xây tháp đã xếp những viên gạch mộc (chưa qua nung) thành hình rồi
mới nung từng phần hoặc một lần. Vì vậy màu gạch trên các mảng tường
không hoàn toàn giống nhau (tựa như các sản phẩm gốm Bàu Trúc hiện nay
vậy). Song giả thuyết này tỏ ra thiếu thuyết phục vì một phần là dấu
tích các lò gạch Chăm vẫn còn, các lò gạch để làm gì mà phải lắp tháp
bằng gạch mộc? Thêm nữa, tháp Chăm ngoài vật liệu gạch, một số tháp dùng
cả gỗ, mà gỗ thì không thể qua lửa nung được.
Tính
từ khi vương quốc Champa không còn tồn tại (năm 1832) đến nay, gần hai
thế kỷ đã trôi qua. Cộng đồng người Chăm trên thế giới hiện còn khoảng
400.000 người, ở Việt Nam khoảng 132.873 người (theo điều tra dân số năm
1999). Thế nhưng kỹ thuật xây tháp đã đi vào im lặng hoàn toàn. Phải
chăng cùng với bí quyết đào giếng, bí truyền xây tháp cũng đã, đang, sẽ
là những bí mật quốc gia cùng với chính danh vương quốc Champa mãi đi
vào quá khứ, để lại biết bao thán phục lẫn nuối tiếc của các nhà khoa
học, văn nghệ sĩ và rất nhiều người…
Tuy vậy, nhìn nhiều tháp Chăm hiện nay
còn lại, trên thân tháp và đỉnh tháp cây cối mọc um tùm (kể cả tháp Po
Nagar ở TP Nha Trang được xem là cụm tháp được thường xuyên cúng tế thì
có một thời gian cũng rơi vào tình trạng tương tự). Phải chăng gạch để
làm tháp không phải là đất sét là thành phần chính mà phải được pha trộn
từ đất? Bởi thế qua thời gian, cây cỏ bám vào và phát triển. Mỗi khi
bước chân vào lòng tháp Chăm ta có cảm giác mát như bước vào lòng đất?