Làng nghề truyền thống ở Việt Nam có đặc điểm là phân tán trong phạm vi một khu vực, do quy mô sản xuất nhỏ, đan xen với khu vực sinh hoạt nên ô nhiễm làng nghề tác động trực tiếp đến môi trường nước, khí và đất trong khu vực. Chất lượng môi trường tại hầu hết các khu vực sản xuất trong các làng nghề đều không đạt tiêu chuẩn. Các nguy cơ mà người lao động tiếp xúc khá cao, với 95% số người lao động tiếp xúc với bụi, 85% tiếp xúc với nhiệt và 59,6% tiếp xúc với hóa chất.

Cách ly ô nhiễm, tăng chế tài xử phạt?

Để giải quyết triệt để ô nhiễm môi trường làng nghề, góp phần đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội khu vực nông thôn trong thời gian tới, theo ông Lê Anh Dũng, Trưởng phòng Quản lý công nghiệp, Sở Công Thương Bắc Ninh thì quy hoạch được xem là yếu tố hàng đầu.

Cụ thể, tỉnh cần quy hoạch, đầu tư xây dựng đồng bộ cơ sở hạ tầng kỹ thuật khu, cụm công nghiệp tập trung. Bên cạnh đó, di dời các cơ sở sản xuất, các công đoạn sản xuất gây ô nhiễm môi trường ra khỏi làng nghề và đưa vào khu quy hoạch khu sản xuất tập trung; quy hoạch theo hướng lồng ghép các hoạt động du lịch với sản xuất làng nghề sinh thái.

Ô nhiễm làng nghề tác động trực tiếp đến môi trường nước, khí và đất trong khu vực.

Ngoài ra, tỉnh cũng cần có chính sách khuyến khích, hỗ trợ các doanh nghiệp đầu tư chiều sâu đổi mới công nghệ, trang thiết bị nhằm nâng cao năng lực sản xuất và khả năng cạnh tranh của sản phẩm; đồng thời, giảm tiêu hao nguyên nhiên, vật liệu và góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường; hỗ trợ kinh phí xây dựng hạ tầng các cụm công nghiệp, ưu tiên các hạng mục xử lý ô nhiễm môi trường.

Cùng với đó, các làng nghề, doanh nghiệp cần đổi mới công nghệ nhằm giảm thiểu ô nhiễm; xây dựng các lộ trình xử lý ô nhiễm và kế hoạch di dời các cơ sở ô nhiễm gần khu dân cư ra khỏi khu dân cư.

TS. Nguyễn Quang Hùng, đại diện Vụ Khoa học Công nghệ và Môi trường, Văn phòng Quốc hội cho hay, cần tăng cường quản lý, quy hoạch và quan trọng hơn cả là thực hiện nghiêm việc thanh tra, kiểm tra, xử phạt các vi phạm về môi trường làng nghề.

“Các làng nghề vốn có từ nhiều năm nay, hoạt động phân tán nhỏ lẻ và đan xen trong các khu dân cư. Do vậy, để từng hộ sản xuất, doanh nghiệp tự chủ nguồn lực, kinh phí cho cải thiện môi trường sẽ hết sức khó khăn. Thêm vào đó, hiện nay cũng chưa có chế tài xử lý nghiêm minh những vi phạm về môi trường”, ông Hùng nêu quan điểm.

Bà Hà Thị Vinh, Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và làng nghề Hà Nội, Tổng Giám đốc Công ty Gốm sứ Quang Vinh cho rằng, hướng sản phẩm thủ công mỹ nghệ xuất khẩu ra thị trường nước ngoài là mục tiêu rất lớn của các DN. Tuy nhiên, đề sản phẩm ra được thị trường thế giới, việc cải thiện ô nhiễm môi trường là vấn đề cực kỳ quan trọng của mỗi DN, bởi đây là đòi hỏi của rất nhiều thị trường xuất khẩu mặt hàng này.

“Khi các đoàn kiểm tra, đánh giá của quốc tế về các cơ sở, nhà máy sản xuất, các doanh nghiệp phải đảm bảo sức khỏe của công nhân; tiếng ồn, bụi, nước thải công nghiệp, trang bị bảo hộ lao động,… đều phải có chứng chỉ được cấp bởi cơ quan đánh giá môi trường 2 lần/năm thì sản phẩm mới đủ điều kiện xuất khẩu ra thị trường thế giới”, bà Vinh nói.

Không nên chỉ chăm chăm xử phạt

Theo bà Hà Thị Vinh, nếu địa phương nào đang có nhiều làng nghề hoạt động, đề nghị phân cấp đánh giá chỉ tiêu về môi trường đến cấp huyện để tạo điều kiện thuận lợi về thời gian cho các DN đảm bảo hoạt động sản xuất. Các chi phí đối với những hoạt động đánh giá môi trường của DN làng nghề cần giảm hơn so với hiện nay để doanh nghiệp nhanh chóng có được chứng chỉ.

Nếu những thủ tục này đơn giản và nhanh chóng, các doanh nghiệp sản xuất sẽ không ngại khi muốn thực hiện quy trình kiểm tra. Nhất thiết các hoạt động này phải mang tính hướng dẫn, hỗ trợ, tạo điều kiện cho DN nghiệp hoàn thiện quy trình về môi trường lao động hơn là các chế tài xử phạt như hiện nay. Tăng cường xử phạt sẽ khiến nhiều DN bất hợp tác trong việc kiểm tra, xử lý ô nhiễm môi trường công nghiệp làng nghề.

Bà Hà Thị Vinh, Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và làng nghề Hà Nội, Tổng Giám đốc Công ty Gốm sứ Quang Vinh.

Đối với việc đưa các hộ sản xuất vào các cụm công nghiệp làng nghề, theo bà Vinh, hiện nay tại nhiều địa phương đã ra đời các cụm công nghiệp làng nghề với diện tích lớn. Nhưng khi mời người dân ra cụm làng nghề thì Ban Quản lý phải đưa ra được chính sách rõ ràng cho những DN đủ điều kiện vào cụm công nghiệp làng nghề với những cam kết cụ thể của từng DN cùng sự trợ giúp của chính quyền.

“Ban Quản lý cụm công nghiệp phải hiểu được tính chất riêng của từng nghề trong cụm để cập nhật tình hình sản xuất, những vướng mắc của nghề đó để có hướng cải thiện, giải quyết vướng mắc thúc đẩy sản xuất phát triển…đây là câu chuyện khó chứ không phải chỉ đưa người dân ra cụm công nghiệp làng nghề là xong. Cụm công nghiệp cần phải được hệ thống hóa các giải pháp xử lý môi trường trước khi hoạt động, tránh tình trạng mọi sự đã rồi sẽ không xử lý được triệt để”, bà Vinh đề xuất.