Suốt
30 năm bôn ba cùng cây sến “lạ”, lúc an nhàn khách gần xa tìm tới,
nhưng nghệ nhân Trần Minh Đức vẫn canh cánh bên lòng vì vắng bóng truyền
nhân.
Sến gì mà sến 3 dây ?
Một người chơi đờn lâu năm đã hỏi gặng như thế khi nghe tôi nhắc đến
cây đờn (đàn) sến trong tay nghệ nhân Trần Minh Đức (Hai Đức, ngụ
P.Thường Thạnh, Q.Cái Răng, TP.Cần Thơ). Độc đáo nảy sinh từ sự phá cách
khởi nguồn bởi những đòi hỏi của cảm xúc nơi nghệ nhân chân chất.
Cách nay ít lâu, nhà văn Lê Đình Bích (giảng viên Trường ĐH Cần Thơ)
trong nỗ lực tìm tòi và quảng bá các loại nhạc cụ dân tộc đã đưa đến cho
nghệ nhân Trần Minh Đức tốp học viên từ các nước phương Tây. Lúc này,
người ta bắt đầu chú ý đến cây đờn sến mới mẻ vốn đã ra đời rất lâu. Lê
Đình Bích tâm đắc rằng: “Đờn sến 3 dây vừa giòn giã như tiếng mandoline,
lại vừa nhấn nhá rất mùi như tiếng đờn kìm khi đờn vọng cổ”.
Trong cơn mưa hè bất chợt, tiếng sến cũng trỗi lên như bất chợt vui,
bất chợt buồn và kéo tâm trạng người nghe vào vùng cảm xúc được dựng sẵn
nhiều tầng, nhiều lớp. Người đàn không “phiêu”, không nắn nót, không rê
dắt… mà bất cứ khi nào tiếng sến trong tay ông cũng “nhập” vào người
đối diện. Hai Đức giải thích rằng cây sến cải tiến 3 dây 14 phím âm (so
với 2 dây 12 phím cổ điển) “khéo” ở chỗ thêm được chữ “tì” kết âm song
thinh với dây số 1, vừa trợ âm, hay những lúc xuống “xàng”, thêm dây thứ
3 sẽ làm lắng nhịp. Khi nhịp lắng xuống là lúc cảm xúc thăng hoa. Cây
đàn 3 dây vừa giòn tan theo những cung điệu vui, vừa “nhấn nhá” buồn khi
trỗi điệu nam ai, tứ đại oán, văn thiên tường… Hai Đức nói, đờn sến 3
dây sẽ phát huy hết công hiệu trong những điệu oán và bắc, gần như đạt
đến sự hoàn hảo khi biểu trưng cho “trời - người - đất” và tương trợ
nhau rất tốt.
Hơn 30 năm kiếm tìm nhưng nghệ nhân Trần Minh Đức vẫn chưa có người kế thừa ngón đờn sến 3 dây - Ảnh: T.T
|
Một thời đam mê cải lương, Hai Đức đã
xin nhà theo đoàn gánh hát. Thuận chí của con, người cha đã mua tặng Hai
Đức cây đờn sến với mong mỏi nếu không thành danh thì cũng tìm được cho
mình một sở trường. Hiểu ý ba, Hai Đức tìm thọ giáo những danh cầm ở
miền Tây như thầy Hai Duyên, danh sư Sáu Hóa. Tiếp cận được đỉnh cao của
đờn cổ, Hai Đức quyết tâm lãnh hội được những tuyệt chiêu của thầy và
nhanh chóng trở thành tay đờn giỏi.
Vắng bóng truyền nhân
Chơi được nhiều nhạc cụ nhưng cây đờn sến vẫn luôn theo Hai Đức trong
suốt thăng trầm cuộc sống, trên sân khấu cải lương, trên sóng phát
thanh truyền hình, trong các cuộc liên hoan thi thố hay lúc thất chí đi
bán quần áo dạo ở khắp vùng Rạch Giá, Cà Mau. Tiếng sến theo ông qua
nhiều hoàn cảnh, có lúc nó như lạ, như thiếu mà tâm trạng đòi hỏi dù
ngón đờn có điêu luyện cũng không “chiều” theo được. Năm 1990, Hai Đức
thấy cần cho cây sến thêm dây để nhịp vui thêm giòn, để nhịp buồn thêm
lắng.
Sáng chế và được chấp nhận, hơn 30 năm, đờn sến 3 dây của ông len lỏi
vào đời sống âm nhạc. Nhiều lúc người ta giật mình biết tới và muốn ông
biểu diễn và đều có chung nhận xét với ngón đờn của người nghệ nhân
này, đờn sến 3 dây đã đạt tới một giá trị khác mà ít ai tưởng tới. Tuy
nhiên, cũng không ít người hoài nghi về tính lưu truyền của loại đờn
này, bởi chỉ ở trong tay Hai Đức nó mới phát huy được công hiệu bằng sự
sáng tạo và đòi hỏi của người đờn. Lúc song thinh hay xuống sàn, người
ta đã vốn hài lòng với cây sến cổ.
Trở lại nghiệp đờn lúc cuộc sống còn thắt ngặt, Hai Đức phải “chạy
sô” cho các quán nhậu, phục vụ tiệc tùng… Cây sến lại nhẫn nại như người
chia sẻ, nhấn gằn những khi buồn giận, trải lòng như “kể thêm” cho
người phong trần những lúc tri âm. Sến 3 dây được biết đến nhiều cũng
trong những lần ông mang đờn đi biểu diễn, thi thố khắp nơi. Nhiều bạn
đờn biết được đã nhờ Hai Đức làm cho cây đờn 3 dây. Ông rất sẵn lòng làm
đờn gửi tặng và cũng mong tìm được người để lưu truyền tâm huyết.
Hơn 30 năm cùng cây sến 3 dây, vinh quang cũng lắm, cơ cực cũng nhiều
nhưng Hai Đức đến giờ vẫn chưa tìm được người để kế thừa ngón đờn tuyệt
kỹ. Ông nói, để truyền thụ được sến 3 dây cũng rất cần người cảm nhận
được nó. Trẻ thì ít người cảm thụ được, còn khi cảm thụ được thì… đã
già. Thêm nữa, để truyền dạy được sến 3 dây thì tốt nhất là người học…
chưa biết đờn sến 2 dây. Đờn sến bây giờ lại rất ít người theo học, vì
dễ đờn, nhưng rất khó để đờn hay.
Dù tri âm, tri kỷ cũng nhiều, nhưng ngón sến lão làng này vẫn mòn mỏi đợi truyền nhân.
“Cây đờn sến cải tiến 3 dây từ 12 phím thành 14 phím cho
đúng 2 bát bộ trong mỗi dây, với âm vực: dây 1 (dây buông): liêu - tương
đương nốt là; dây 2 (dây buông): xang - tương đương rê; dây 3 (dây
buông): hò - tương đương la. Thật tuyệt khi sử dụng đờn sến 3 dây để đờn
Xuân nữ, Bài chòi Nam Trung bộ, hay những nhạc phẩm mang âm hưởng dân
ca như Một lần dang dở của Nhật Ngân, Điệu buồn phương Nam của Vũ Đức
Sao Biển… và đặc biệt là Dạ cổ hoài lang của nhạc sĩ Cao Văn Lầu” - nhà
văn Lê Đình Bích
|
Theo: Thanh Niên