Những vòng đời cho rác tái sinh
Thổi hồn vào những phế liệu bỏ đi bằng niềm đam mê và kiến thức, họa sĩ Nguyễn Quốc Dân đã tạo nên một dòng chảy nghệ thuật khác biệt - nghệ thuật tái sinh. Gần 4 năm kể từ khi “Xưởng tái sinh” của họa sĩ ra đời, câu chuyện đứa trẻ bụi đời sống với phế liệu đến họa sĩ tài hoa, sau đó lại lan tỏa thông điệp bảo vệ môi trường đến nay vẫn gây ấn tượng mạnh. Bởi lẽ, nghệ thuật tái sinh mà chàng họa sĩ theo đuổi không chỉ là trường phái nghệ thuật bền vững, khó người nào có thể theo đuổi lâu dài, mà còn gắn với giá trị hữu ích cho cộng đồng và môi trường.
Họa sĩ Nguyễn Quốc Dân với ý tưởng tái sinh rác thải.
“Xưởng tái sinh”, nơi mà rác thải không chỉ được tạo vòng đời mới, mà còn kể nên câu chuyện về sự sống, môi trường và văn hóa. Ngôi nhà được làm từ những tấm tôn tự chế giăng kín phế liệu ấy như một bảo tàng về hành trình của những vật dụng tái chế. Nếu như trước đây, anh Dân được biết đến là một họa sĩ tài hoa với trường phái phi lập thể thì nay người ta tìm đến anh vì những tác phẩm “ngộ ngộ” cùng câu chuyện tái sinh đằng sau. Cũng từ đó, những giá trị về sự sống, về văn hóa bản địa dần được khơi mở tại “biệt phủ phế liệu”.
Những chiếc túi xách, bàn ghế, đèn lồng, tượng nghệ thuật... đều được tái sinh từ những chiếc thùng phuy, thau nhôm, ma-nơ-canh, chai lọ, lưới cũ... đã bị vứt đi. Nguyên liệu ấy toàn những thứ anh Dân nhặt khi đi dọc các bãi biển Hội An, Cù Lao Chàm, Núi Thành... hàng tháng trời, hay mua lại từ kho phế liệu. Mỗi tác phẩm một chất liệu, một phương thức tái chế, một ẩn ý nghệ thuật khác nhau nhưng đều mang thông điệp hướng tới môi trường, đều mang chất “điên” của người làm ra chúng.
Nhận được sự quan tâm đặc biệt trong bộ sưu tập ấy là căn nhà vệ sinh được làm từ bồn nước inox phế liệu ngay sau xưởng, luôn được khách tham quan xếp hàng check-in. Hay, tác phẩm “Bàn tay và khối óc” được tái sinh chính từ những ma-nơ-canh bỏ đi, thể hiện sự kết hợp giữa nghệ thuật và triết lý sống. Gần đây nhất là công trình “Tháp tái sinh”, với các khung sắt được xếp thành nhiều tầng để khách tham quan khi đến đây sẽ tự mình ném một phế liệu nhựa vào bên trong. Với ngụ ý mỗi cú ném là một sự giải tỏa, một hành động đóng góp vì môi trường. “Tháp tái sinh” là tác phẩm mang ý niệm nơi vật liệu nhựa phế liệu “chờ” được dang rộng thêm đôi cánh hóa thân thành những cánh chim, được một lần nữa “tái sinh” và được tung bay trên bầu trời cao rộng. Đây cũng là công trình mà họa sĩ tâm đắc nhất trong năm nay.
Tuy vậy, Nguyễn Quốc Dân luôn cho rằng bản thân anh không bảo vệ môi trường mà chỉ đang làm những gì bản thân mình đam mê, yêu thích và lan tỏa chúng mà thôi. “Không thể nói tôi bảo vệ môi trường vì tôi không đủ sức làm điều lớn lao đó. Tôi có tình yêu với rác từ nhỏ, tôi yêu môi trường nên muốn làm những điều dành cho thứ mà mình yêu thích thôi. Và, cũng chỉ mong rằng lan tỏa được tình yêu đó, hơn nữa là lan tỏa được tinh thần nghệ thuật tái sinh. Đó là điều tôi tâm đắc nhất!”, họa sĩ tâm sự.
Rác thải tái sinh vừa mang tính sắp đặt, tính điêu khắc, vừa mang tính tương tác cao vì nghệ thuật môi trường.
Rác thải có nhiều phân loại, màu sắc, kiểu dáng, tình trạng, để phối hợp chúng tạo ra một tác phẩm thống nhất và hài hòa đòi hỏi sự kiên nhẫn, sáng tạo và kiến thức vững chắc về nghệ thuật cao. Chính họa sĩ Nguyễn Quốc Dân cũng thừa nhận điều này khi chia sẻ: “Phế liệu thì vô số loại, nên muốn tạo sự đột biến trong trường phái này không dễ. Giống như đi khai phá các vùng đất mới vậy, khó khăn lớn nhất là giai đoạn đầu. Ngoài kinh tế thì tìm kiếm cảm xúc là thứ khó nhất. Nhưng, với tôi, cảm xúc ấy xuất phát từ chính tình yêu của tôi với rác, với môi trường rồi. Vì thế, khi bắt tay vào làm, tôi mới có thể áp dụng kiến thức học thuật của mình một cách tốt nhất. Không có tình yêu với đối tượng đó thì làm gì cũng khó. Phải có cả tình yêu lẫn học thuật mới thành”.
Những gì người họa sĩ này nói, thật sự không ngoa khi không chỉ sự tái sinh hiện diện cả bên trong lẫn bên ngoài không gian sống, mà còn toát ra từ chính con người anh. Với những bộ trang phục “secondhand” cùng những họa tiết do mẹ anh thêu ngẫu hứng đã nói lên tình yêu của anh với con đường vừa độc, vừa “điên” này. Anh Huỳnh Viên, một trong 3 cộng sự đặc biệt mà họa sĩ Nguyễn Quốc Dân luôn nhắc đến cùng mẹ và vợ, cũng khẳng định: “Anh Dân từng nói, khi nào con người hết xả rác thì anh ấy mới hết lan tỏa. Anh luôn có những ý tưởng rất độc đáo. Anh mê mẩn công việc gắn với phế liệu thế này lắm, luôn miệt mài và hết lòng vì chúng. Tôi cũng cảm nhận được giá trị mà anh hướng tới nên luôn muốn đồng hành cùng anh”.
“Tôi mong học trò của mình học vẽ không chỉ để biết vẽ, mà còn phải thấm nhuần được nghệ thuật tái sinh”, họa sĩ Nguyễn Quốc Dân chia sẻ.
Định hình quan niệm bằng cái tâm
Những thứ được xem là phế phẩm trong cuộc sống hằng ngày của con người qua bàn tay họa sĩ Nguyễn Quốc Dân lại trở thành tác phẩm. Cũng chính trường phái nghệ thuật tập hợp những sự đứt gãy, chắp nối, sự ruồng rẫy đó đã thu hút nhiều khách tham quan trong nước cũng như du khách quốc tế tìm về để chiêm ngưỡng cơ ngơi có một không hai này. Thậm chí, họ còn chung tay vào công đoạn chế tác, tạo hình những tác phẩm từ phế liệu.
Có người trải nghiệm rồi mới cảm nhận được, nhưng cũng có những người chỉ cần nhìn thấy đã nhận ra thông điệp từ những điều khác biệt. “Lúc đầu bước vào, tôi tưởng đây là một căn nhà bỏ hoang, nhưng không, càng vào bên trong như mở ra một thế giới khác. Xung quanh toàn đồ tái chế nhưng có một sự liên kết, nghệ thuật đến kỳ lạ. Tôi thích nhất là trải nghiệm ở “Tháp tái sinh”. Nó làm tôi cảm giác mình vừa làm một điều gì đó rất ý nghĩa” - chị Trương Thúy Bình, một du khách từ TP Hồ Chí Minh, nói sau nhiều ấn tượng bất ngờ về “Xưởng tái sinh”. Anh Ivan Gainulin, một du khách người Nga nói: “Tôi đến đây được học vẽ, học làm những sản phẩm từ vỏ chai nhựa trong một không gian tuyệt đẹp và đầy nghệ thuật. Những trải nghiệm ở đây làm tôi nhận ra con người có sự ảnh hưởng đến môi trường nhiều như thế nào. Thật sự, Việt Nam có những nơi độc lạ khiến tôi không thể tưởng”.
Dân “khùng” hay Dân “đồ vá” là những cái tên thân thương mọi người đặt cho người nghệ sĩ đặc biệt này.
Và, cũng không thể tránh khỏi những vị khách vì quá thích thú mà muốn sở hữu những tác phẩm ấy cho riêng mình. Theo lời anh Dân, ở đây có những thứ là sản phẩm, cũng có những thứ là tác phẩm. “Có những sản phẩm như túi xách được nhiều người thích mà yêu cầu bán. Dù tôi bán không hề rẻ, họ vẫn mua”, anh Dân cho hay.
Nói như vậy, không phải mô hình này anh tạo dựng để kinh doanh vì tuyệt nhiên đây không phải nguồn thu chính của anh. Thu nhập chính của anh đến từ việc thiết kế, tư vấn logo, xây dựng thương hiệu cho các công ty, tập đoàn. Mà cái giá “không hề rẻ” này là do người họa sĩ không định giá tác phẩm của mình dựa trên công sức, chi tiết, hay kích thước. Thay vào đó, giá trị thực sự của những tác phẩm này được anh quyết định bởi cái tâm và mục đích của người muốn mua chúng.
“Như đã nói, tôi bắt đầu làm không phải vì tiền, tôi chỉ kiếm tiền để duy trì chứ không phải kiếm lợi nhuận, nên không định giá chúng bằng công sức của mình mà bằng cái tâm của người mua. Những thành phẩm làm từ những thứ bỏ đi thì khi con người muốn nhận lại nó ở một hình hài khác phải có cách nhìn nhận và trân trọng khác. Như hiện nay, mô hình “Tháp tái sinh” đã có 2 đơn vị ngỏ lời hợp tác nhưng tôi vẫn suy xét vì muốn biết giá trị thực mà họ hướng tới. Nếu họ chỉ muốn quảng cáo thì tôi từ chối ngay”, họa sĩ nói.
Du khách người Nga Ivan Gainulin được hướng dẫn chế tác một chiếc đèn từ chai nhựa bỏ đi.
Khi khách hàng đến với mình, họa sĩ Nguyễn Quốc Dân không chỉ trao đi một tác phẩm nghệ thuật mà trao đi một phần của câu chuyện, một phần của linh hồn mình và một phần của giấc mơ về một môi trường sống tốt đẹp hơn. Anh lắng nghe câu chuyện của họ, hiểu được mục đích, mong muốn của họ, và từ đó, anh định giá tác phẩm không chỉ bằng tiền bạc mà còn bằng sự kết nối và chia sẻ. Với những gì đã gầy dựng, họa sĩ Nguyễn Quốc Dân không mong mỏi được đón nhận mà mong có sự chuyển biến tích cực với môi trường. Anh chia sẻ: “Trong tương lai gần tôi muốn hoàn chỉnh xong dự án “Xưởng tái sinh”. Còn xa hơn, tôi mong muốn mỗi tỉnh nhà sẽ có một bảo tàng tái sinh, kể được câu chuyện hành trình của nhựa tái sinh. Để con em những thế hệ sau ý thức được những việc chúng ta làm tác động đến môi trường xấu như thế nào mà khắc phục”.
Họa sĩ Nguyễn Quốc Dân luôn tâm niệm rằng người làm nghệ thuật có vai trò rất lớn đối với cộng đồng và xã hội. Họ không phải người dìu dắt mà bằng sức sáng tạo của mình cùng định hướng mọi người đến một cuộc đời đẹp hơn, một môi trường sống tốt hơn.