Chiều hè ở thôn Lảo Chải, xã Y Tý, ánh nắng vàng như mật hắt lên bức tường của ngôi nhà đất làm nổi bật lên những mảng màu vàng rực rỡ. Trên khoảng sân rộng trước nhà, ông Ly Giờ Lúy, 68 tuổi cùng một người đàn ông Hà Nhì cũng trạc tuổi ông đang bận rộn với việc đục đẽo, cưa bào những thanh gỗ để làm một loại nhạc cụ truyền thống của người Hà Nhì là chiếc đàn Hó tơ.
Chỉ vào những mảnh gỗ mỏng đang được phơi nắng cho khô dần, ông Lúy bảo: Không phải loại gỗ nào cũng làm được đàn Hó tơ nên cần phải lên rừng tìm và lựa chọn kỹ. Cần đàn, khóa đàn thường làm bằng gỗ đào rừng. Hộp đàn phải chọn gốc cây tống quá sủ già rồi xẻ mỏng ra thành từng tấm. Ngoài ra, còn phải tìm loại cây giang to trên rừng có độ dẻo để uốn thành khung đàn. Sau khi ghép các bộ phận thành chiếc đàn thì đến công đoạn vẽ và chạm hoa văn trên mặt đàn. Bây giờ ở Y Tý, những người biết làm đàn Hó tơ chỉ đếm trên đầu ngón tay thôi!
Ông Ly Giờ Lúy là một trong số ít già làng ở Y Tý biết làm đàn Hó tơ.
Cũng theo ông Lúy, chiếc đàn Hó tơ 4 dây là loại nhạc cụ truyền thống của người Hà Nhì, thường được nam giới sử dụng trong những dịp vui như ngày hội Khu Già Già, tết Gia Tho Tho, ngày tết Thiếu nhi, đám cưới… Tiếng đàn Hó tơ ngân lên cùng những bài hát, điệu múa của người Hà Nhì làm mọi người vui vẻ, đoàn kết, gần gũi với nhau hơn. Đàn Hó tơ kết hợp với nhị dùng để đệm hát nhiều bài dân ca của người Hà Nhì như hát múa ba sa ma (hát đón trăng), hát mời rượu, hát 12 tháng…
Ông Ly Giờ Lúy là người có nhiều kinh nghiệm làm mâm mây truyền thống của người Hà Nhì.
Cùng với làm đàn Hó tơ, ông Ly Giờ Lúy còn là bậc thầy làm nghề đan mâm mây. Bằng những vật liệu sẵn có như tre, mây, gỗ, với đôi tay khéo léo và tình yêu với nghề truyền thống, ông Lúy đan thành những chiếc mâm mây độc đáo. Theo ông, muốn đan chiếc mâm mây đẹp và bền thì phần mặt mâm chọn cây mai to già để chẻ nan rồi chuốt từng nan cho thật mịn. Phần vành mâm đan bằng dây mây nên cần kiên trì và mất nhiều thời gian. Trước đây, cây mây có nhiều nhưng bây giờ khan hiếm, ông phải vào tận thôn xa như Sim San, Hồng Ngài để tìm hoặc mua của bà con. Nhiều homestay ở Y Tý và du khách biết ông Lúy làm mâm mây bền, đẹp nên đến nhà đặt mua với giá 2,5 - 3 triệu đồng/chiếc. Tuy nhiên, với sự cẩn thận trong từng sản phẩm, mỗi năm, ông chỉ làm 15 - 20 chiếc mâm mây để bán.
Ông Ly Giờ Lúy bảo, chiếc mâm mây không chỉ là vật dụng hằng ngày dùng để bày đồ ăn trong bữa cơm của người Hà Nhì, mà còn dùng trong các nghi lễ cúng quan trọng của gia đình và cộng đồng. Là người Hà Nhì, dù đi xa đến đâu vẫn không thể quên kỷ niệm về những bữa cơm, cả gia đình ngồi quây quần quanh chiếc mâm mây bên bếp lửa ấm cúng, nói với nhau những câu chuyện vui, buồn. Tuy tuổi đã cao, nhưng ông vẫn cố gắng giữ nghề đan mâm mây để dạy con cháu luôn phải biết trân trọng, giữ gìn bản sắc dân tộc.