Ở huyện Bạch Thông nói riêng và tỉnh Bắc Cạn nói chung, hầu như ai cũng biết và trân trọng khi nhắc tới nghệ nhân Hoàng Hóa. Ông đã có hàng trăm bài viết về văn hóa, tín ngưỡng, lễ hội của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng. Dường như ở ông, tình yêu với văn hóa dân tộc đã ngấm vào máu thịt. Nghệ nhân Hoàng Hóa chia sẻ: “Tôi bắt đầu sưu tầm văn hóa dân gian dân tộc mình từ năm 1952, khi công tác ở Ty văn hóa Bắc Cạn. Từ sự yêu thích ban đầu nay có cơ hội được tiếp cận, tôi đã ghi chép tỉ mỉ lại những bài thơ, bài mo, lời then, lời pụt… vào sổ tay. Cứ thế, dần dần trở thành niềm đam mê, thấm đẫm tâm hồn lúc nào không hay”.
Ông mày mò, tìm tòi dịch thơ, dịch sách từ tiếng Tày cổ ra chữ phổ thông, phổ lời nhiều điệu dân ca, như: sli, lượn, pụt, then của dân tộc Tày - Nùng. Rất nhiều tác phẩm của ông đã được phát trên các Đài Phát thanh Việt Bắc, Bắc Thái, Bắc Cạn và được trình diễn trong các hội diễn văn nghệ quần chúng. Ông còn sáng tác thơ với các tác phẩm tiêu biểu như: “Nắng đợi”, “Anh yêu cả hai”… Đặc biệt, tác phẩm nhạc hát “Đời đời mang ơn các Anh hùng liệt sĩ Phủ Thông” của ông được Tạp chí Văn hóa các dân tộc (Trung ương Hội Văn học nghệ thuật) xuất bản năm 2009.
Năm 1982, khi về hưu nghệ nhân Hoàng Hóa có nhiều thời gian hơn để tập trung sưu tầm, lưu giữ, bảo tồn và phát triển di sản văn hóa phi vật thể. Trên cơ sở những tư liệu đã sưu tầm trong mấy chục năm, ông sắp xếp, biên tập thành 20 tác phẩm văn hóa, văn nghệ dân gian mà ông tâm huyết nhất dành tặng cho Bảo tàng tỉnh Bắc Cạn để làm nguồn tư liệu quý về văn hóa dân tộc tại địa phương. Có thể kể đến như: Tác phẩm dân ca tục ngữ Tày - Nùng trong lĩnh vực tình yêu, Then Tày bắc Bạch Thông, những nghi lễ vòng đời của dân tộc Tày Bắc Cạn, thơ đám cưới nét đẹp trong văn hóa nghi lễ hôn nhân. Một số tục lệ và lễ thức cho đến nay vẫn là những nghiên cứu rất giá trị về văn hóa dân tộc Tày - Nùng của tỉnh Bắc Cạn.
Hiện nay, dù đã bước sang tuổi 89, nghệ nhân Hoàng Hóa vẫn dành thời gian cho những tâm huyết của mình. Ông cho biết: “Tôi đang tiếp tục lên ý tưởng xây dựng một bộ phim truyện dân ca Tày với mốc thời gian trong kháng chiến chống thực dân Pháp, phỏng theo bài thơ “Pây bộ đội” (Đi bộ đội) của nhà văn Nông Viết Toại”.
Với nỗ lực và đóng góp của mình, nghệ nhân Hoàng Hóa đã được Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam tặng thưởng Huy chương Vì sự nghiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam; Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch tặng kỷ niệm chương. Mới đây, ông đã vinh dự nhận danh hiệu Nghệ nhân nhân dân, phần thưởng cao quý ghi nhận của Đảng, Nhà nước cho những cống hiến to lớn của ông trong việc gìn giữ và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc.
Theo: nhandan.com.vn