Quả
thật, khi sản phẩm hoàn thành, niềm hạnh phúc của người nghệ nhân là
khi sờ vào bức tranh ghép gỗ, có cảm giác như chạm vào một bức sơn mài
với bề mặt láng mịn, nhẵn bóng, không hề có một đường gờ nổi lên dù tác
phẩm được ghép từ hàng nghìn mảnh gỗ khác nhau. Người làm tranh ghép gỗ
lúc "sắm vai" thợ mộc, lúc như họa sỹ, lúc lại là nhà điêu khắc. Nghề
này thật lắm công phu!
Nghề cha truyền con nối
Mỗi khi nhắc đến tranh ghép gỗ nghệ thuật, người trong giới sẽ nghĩ
ngay đến nghệ nhân Nguyễn Văn Viện, thôn Khúc Toại, xã Khúc Xuyên
(TP.Bắc Ninh), ông được mệnh danh là "cha đẻ" của những bức tranh ghép
bằng gốc, rễ cây.
Sinh ra trong cái nôi của làng nghề mộc Kinh Bắc xưa, Nguyễn Văn Viện
thi đỗ vào Trường Cao đẳng Mỹ thuật Yết Kiêu nhưng đành lỡ hẹn với
giảng đường vì gánh nặng kinh tế gia đình.
Trở về quê hương, ông quyết định lập nghiệp với đam mê chế tác tranh
từ gốc, rễ cây hay những phế phẩm bỏ đi của nghề mộc. Từ ý tưởng đó, qua
những năm tháng làm nghề, công nghệ làm tranh gỗ của ông ngày càng sắc
sảo.
Tranh ghép gỗ rễ cây của nghệ nhân Nguyễn Văn Viện có chủ đề phong
phú với những đề tài truyền thống xoay quanh cuộc sống, thiên nhiên, con
người.
Ông cho biết: “Tranh ghép từ gốc của những cây gỗ hay rễ cây tạo cho
tranh có màu sắc đặc trưng nhất, tự nhiên nhất. Đồng thời, độ ánh cao
hiếm lạ có chủ yếu ở gốc cây rất thích hợp cho việc làm tranh ghép gỗ”.
Với đam mê và quyết tâm truyền nghề đi xa hơn, hàng năm, ông Viện đều
tổ chức những lớp đào tạo nghề tranh ghép gỗ miễn phí cho các học viên
từ khắp mọi miền. Mỗi lớp 10 học viên, chủ yếu là lao động thanh niên
nông thôn, con em gia đình chính sách, trẻ cơ nhỡ, khuyết tật…
Các học viên cho biết, nghệ nhân Viện dạy rất bài bản, mỗi buổi lên
lớp ông đều gói gọn trong một bài giảng. Vừa dạy lý thuyết kết hợp thực
hành tại chỗ nên các học viên học nghề rất nhanh.
Hiện nay, xưởng sản xuất của nghệ nhân Viện đang tạo nghề cho hơn 10
lao động với thu nhập bình quân từ 3 – 5 triệu đồng/người/tháng, những
thợ có tay nghề cao thu nhập đạt khoảng 6 – 7 triệu đồng.
Làm tranh đã khó, duy trì nghề này cũng chẳng dễ dàng gì. Tuy vậy,
câu chuyện người thật việc thật về tranh ghép gỗ khiến nhiều người càng
thêm yêu mến dòng tranh này. Những nghệ nhân giỏi đều ý thức về việc duy
trì và bảo tồn môn nghệ thuật mang đậm bản sắc văn hóa Việt.
Làm tranh ghép gỗ có thể không giàu nhưng cũng sống được. Tuy nhiên,
điều mà các nghệ nhân tâm đắc hơn cả là thể hiện được tình yêu đối với
văn hóa truyền thống qua những bức tranh và thỏa mãn lòng đam mê nghệ
thuật của họ.
Cái giá của nghệ thuật
Lâu nay, tranh ghép gỗ được sản xuất ở nhiều địa phương, tập trung
từng làng, hoặc do từng hộ gia đình in riêng. Những làng quê nổi tiếng
với nghề làm tranh ghép gỗ gồm: Đông Hồ (Hà Bắc), Hàng Trống (Hà Nội),
Kim Hoàng (Hà Tây), Nam Hoành (Nghệ Tĩnh), Sình (Huế).
Về cơ bản, tranh được làm từ nguyên liệu chính là gỗ, hình ảnh bức
tranh được thể hiện bằng cách dùng nhiều loại gỗ có vân gỗ, màu sắc khác
nhau khảm trên nền là một tấm gỗ có diện tích trải rộng. Tranh ghép gỗ
nghệ thuật có 2 loại: Tranh khảm nổi: các đường nét nổi lên khỏi nền bức
tranh; Tranh khảm chìm: các đường nét phẳng bằng với nền bức tranh.
Tranh mỗi vùng mang đậm sắc thái và kỹ thuật riêng nhưng đều giống
nhau một nét là hết sức hồn nhiên, trực cảm. Nội dung, hình thức đều độc
đáo: ý tứ và bố cục, nét vẽ và bảng màu, lại thêm cảm quan hài hước sắc
sảo trong xử lý đề tài, hình thành từ cội nguồn văn hoá, và phong tục
tập quán riêng.
Tranh ghép gỗ vẫn được nhiều người sành nghệ thuật yêu thích bởi cách
phối màu (của gỗ tự nhiên) nhuần nhuyễn và tinh tế. Sức hút của dòng
tranh này không chỉ ở vẻ đẹp hiển nhiên của nó mà còn bởi sự cảm phục
của người thưởng ngoạn dành cho những nghệ nhân.
Các tác phẩm tranh gỗ đòi hỏi ở nghệ nhân sự khéo léo và tính kiên
nhẫn. Một bức tranh ghép đơn giản như Tứ bình cũng mất ba tuần lễ mới
hoàn thành. Có bức mất khoảng 6 tuần để ghép thật khít khao khoảng 2.500
mảnh của hơn 150 loại gỗ.
Ghép xong, người nghệ nhân phải tạo độ phẳng mịn cho tranh, cuối cùng
là phủ lên mặt tác phẩm một lớp keo để giữ cho màu gỗ luôn được tự
nhiên. Yếu tố quan trọng tạo nên sự thành công của bức tranh chính là
tìm cho được thớ gỗ và màu sắc gỗ thích hợp.
Trước đó, người nghệ nhân cũng phải phải bỏ khá nhiều công sức để
thao tác các công đoạn: xử lý, chống mối mọt, chống co dãn, ép phẳng
gỗ...mất hàng tháng trời. Sau đó mới bắt đầu hì hục cưa, đục, đẽo gọt,
trau chuốt, chắp gắn suốt ngày đêm theo bản mẫu đã vẽ sẵn.
Sau khi bức tranh đã hoàn thành công đoạn gắn ghép mới bước sang công
đoạn mài giũa, đánh bóng... Nghệ nhân làm tranh ghép gỗ không những
biết cầm cọ vẽ, mà còn phải có sức khoẻ, có thể cầm được cưa, búa,
đục...
Nghề làm tranh ghép gỗ nhọc nhằn vô cùng, bởi vậy môn nghệ thuật này
luôn là một kho báu vô giá đối với các nhà sưu tập và nghiên cứu.
Xuất hiện từ xa xưa và trải qua nhiều thế hệ, tranh ghép gỗ đã trở
thành một ngôn ngữ nghệ thuật có giá trị trường tồn. Tuy nhiên, để môn
nghệ thuật này không bị mai một theo thời gian thì sự tiếp nối vô cùng
quan trọng.
Theo: giaoducthoidai.vn