Gần 20 năm gắn bó với nghề khảm trai, anh Nguyễn Đình Vinh đã có nhiều sáng kiến mới, khắc phục những hạn chế của mặt hàng khảm trai là bong, bật trai ốc. Sắp tới, anh sẽ cho ra mắt bức tranh chân dung khảm trai lớn nhất về Bác Hồ.

Từ khắc phục những hạn chế của sản phẩm khảm trai

Sinh ra và lớn lên tại làng Chuôn Ngọ (Chuyên Mỹ, Phú Xuyên, Hà Nội) từ nhỏ anh Vinh đã sớm quen thuộc với nghề khảm trai truyền thống của quê hương. Những sắc màu óng ánh của mảng xà cừ trên những bộ tủ, sập gụ luôn là niềm say mê của cậu bé Vinh. Nhưng bén duyên với nghề là khi anh được nghệ nhân dân gian Trần Bá Dinh - một nghệ nhân giỏi bậc nhất của làng truyền nghề khảm trai. Trải qua 7 năm khổ luyện, học từ tư thế làm việc cho đến các công đoạn chế tác sản phẩm. Họa tiết đầu tiên của anh được thầy giáo đánh giá cao đã tạo thêm động lực cho anh đi tiếp con đường của riêng mình. Sau hai năm vào Thành phố Hồ Chí Minh làm việc, anh Vinh đã chọn Bắc Ninh là nơi lập nghiệp. Nhờ nắm giữ được những kỹ thuật chạm khảm khó, anh đã khẳng định vị thế trong nghề khảm trai.

Nghệ nhân Nguyễn Đình Vinh

Anh cũng cho biết, điểm yếu nhất của khảm trai là dù kỹ thuật khảm có tốt đến đâu, qua thời gian sử dụng, thì các mảnh xà cừ vẫn bị bong tróc ra khỏi bề mặt gỗ, làm sản phẩm không được bền như ban đầu. Làm thế nào để khắc phục tình trạng bong bật trai, ốc và sản phẩm khảm trai được bền là câu hỏi mà anh Vinh luôn phải trăn trở. Biết bao đêm trằn trọc suy nghĩ, tìm hiểu, anh nhận ra, khí hậu ở Việt Nam và các nước Châu Á thường là nóng và có độ ẩm cao. Chính vì thế mà gỗ làm sản phẩm thường bị ẩm và đây chính là nguyên nhân khiến các mảnh xà cừ bị bong tróc. Anh đã đầu tư hai chiếc máy sấy thủ công. Mỗi khi chuẩn bị chạm, khảm, anh đều đặt máy sấy ở hai đầu sản phẩm, sấy gỗ thật khô để khi khảm, mảnh xà cừ có độ bám. Sản phẩm của anh không chỉ được chế tác kỹ, đẹp, mà còn bền, có tuổi thọ cao, gần như là vĩnh cửu dù đặt trong nhiều điều kiện môi trường khác nhau.

Đĩa gỗ trang trí trên tường

Anh Vinh tâm sự, khảm trai là nghề khá độc đáo và chỉ có ở riêng khu vực Nam Á và Đông Nam Á, tuy nhiên do khí hậu nóng, ẩm nên nếu người thợ làm không cẩn thận, thì tuổi thọ của mặt hàng này không cao. Vì vậy, muốn sản phẩm được bền, đẹp, trước hết nguồn nguyên liệu phải tốt. Hiện nay, mặt hàng vỏ trai Việt khan hiếm, vỏ nhỏ nên anh thường phải nhập hàng ở Hồng Kông, Singgapore về với giá thành cao, mà 1kg vỏ trai có khi chỉ lấy được 20% nguyên liệu loại một. Các sản phẩm của anh đều được dùng loại nguyên liệu này.

Cho đến nay, vì tính bền và độ tinh xảo cao mà các sản phẩm khảm trai chuyên kỹ của anh Vinh rất được khách hàng ưa chuộng và được giới trong nghề đánh giá khá cao về trình độ tay nghề. Anh được coi là sức trẻ mới của làng nghề khảm trai truyền thống Việt Nam.

… đến ước mơ làm bức tranh khảm trai lớn nhất về Bác Hồ

Gần 20 năm gắn bó với nghề khảm trai, tuy không được thầy trực tiếp dạy nhưng bằng khả năng quan sát, sự thông minh, Nguyễn Đình Vinh đã mày mò tự học khảm truyền thần. Theo các nghệ nhân lâu năm, khảm truyền thần chính là đỉnh cao của khảm trai, ốc. Làm sao để truyền tải hết được cái thần của nhân vật qua ánh mắt, nét mặt và nụ cười, tránh sự khô cứng của đường nét để nhân vật hiện lên sống động y như thật. Trong thời buổi kinh tế thị trường hiện nay, nhiều người chạy theo lợi nhuận mà đã cho ra đời những sản phẩm vô hồn, không thể hiện được nội tâm của nhân vật. Để có được những tác phẩm đẹp, không chỉ cần tài năng, sự khéo léo mà còn cần cả cái tâm của người thợ khảm.

Khảm truyền thần cầu kỳ từ khâu đầu tiên là chọn chất liệu. Chất liệu vỏ ốc phải đẹp, có độ bền và ánh sáng sâu hơn vỏ trai. Trong các loại vỏ ốc thì ốc đỏ được ưa chuộng nhất bởi khi nhìn vào nó, người ta cảm thấy sự ấm áp, sung túc, đủ đầy. Mỗi vỏ ốc đều có một góc sáng nhất, vì vậy, người thợ khảm giỏi phải biết lựa nước ốc sáng nhất này để tạo nên chi tiết của tác phẩm. Anh Vinh cho biết, để cho ra một tác phẩm khảm truyền thần chân dung đẹp, vỏ ốc phải không được có vết dằn, vết sóng, chỉ cần có chút gợn thì coi như tác phẩm đã hỏng.

Trong những mẫu sản phẩm đã làm, anh Vinh đặc biệt yêu thích làm tranh khảm trai truyền thần về Bác Hồ. Trong 13 năm, anh đã làm hơn 1000 bức khảm trai về Bác với nhiều kích cỡ khác nhau và luôn ao ước được làm một bức tranh truyền thần về Bác với kích thước lớn. Ý tưởng này đã được anh nung nấu hơn 10 năm. Tác phẩm tâm nguyện này vừa hoàn thành, anh Vinh không giấu được niềm tự hào chia sẻ: “Bức chân dung Bác Hồ đọc tuyên ngôn độc lập có kích thước 1,93m x 1,38m, được lắp ghép từ 300 mảnh trai, ốc và đồng. Tôi đã đầu tư rất nhiều công sức để tác phẩm thể hiện được độ sắc nét của các chi tiết và thần thái của Bác. Tôi phải rất tỉ mỷ để cạo và tạo độ sáng, tối, kỹ thuật này đã phác họa rõ nét sự ưu tư, phong thái và tâm hồn vị lãnh tụ kính yêu. Đây cũng chính là công đoạn thể hiện sự khéo léo và đôi mắt tinh nghề của người thợ thủ công”.

Hiện, tác phẩm khảm trai “Bác Hồ đọc tuyên ngôn độc lập” là bức chân dung lớn nhất Việt Nam về Bác Hồ được làm từ trai ốc cao cấp. Bằng sức trẻ và sự sáng tạo của mình, anh Vinh dự định sẽ còn nhiều đóng góp hơn nữa cho nghề thủ công truyền thống này trong tương lai.

Chân dung khảm trai Chủ tịch Hồ Chí Minh
đọc bản Tuyên ngôn độc lập tại Quảng trường Ba Đình sáng 2/9/1945.

                                                                                                                               Mai Hà