Một nghệ sĩ bậc thầy, uyên bác về học thuật, một nhà phê
bình mỹ thuật, một nhà giáo và là một trong những nhân vật có sáng tạo tiên
phong cho nền hội họa Việt Nam… là những đánh giá của các nhà nghiên cứu, các
họa sỹ về họa sĩ Tô Ngọc Vân.
Danh họa tài hoa
Họa
sĩ Tô Ngọc Vân được xếp trong “bộ tứ hội họa” nổi tiếng của Việt Nam: “Nhất
Trí, nhì Vân, tam Lân, tứ Cẩn”, gồm Nguyễn Gia Trí, Tô Ngọc Vân, Nguyễn Tường
Lân và Trần Văn Cẩn - những danh họa không chỉ có thành tựu lớn trong sáng tạo
nghệ thuật, mà còn là những nhân vật có sáng tạo tiên phong của nền hội họa
Việt Nam.
Họa
sĩ Tô Ngọc Vân.
|
Sinh ra và lớn lên tại Hà Nội, họa
sĩ Tô Ngọc Vân theo học và tốt nghiệp khóa II, Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông
Dương, năm 1931. Ngay từ khi còn là sinh viên (năm 1930), ông đã có 3 tác phẩm
sơn dầu “Ánh mặt trời”, “Bụi chuối ngoài nắng” và “Trời dịu”, trưng bày tại
triển lãm mỹ thuật đầu tiên ở Sài Gòn, cùng với các tác phẩm của sinh viên khóa
I đã ra trường. Đến năm 1931, 1932, ông đã gửi tranh tham gia triển lãm mỹ
thuật tại Paris, được tặng Huy chương Vàng và Bằng danh dự. Năm 1932, ông được
bầu là hội viên Hội Họa sĩ Pháp.
Tháng
5/1935, ông tham gia và làm Tổng thư ký Hội An Nam khuyến khích nghệ thuật và
kỹ nghệ (SADEAI) (họa sĩ Vitor Tacdieu làm Hội trưởng). Ông đã từng vào Huế, vẽ
cảnh sông Hương núi Ngự, và được Hoàng đế Bảo Đại đặt vẽ 3 bức tranh lớn (khổ
4,7x3,1m) treo ở điện Kiến Trung. Trong thời gian này, ông đã sáng tác nhiều
bức tranh sơn dầu như “Thuyền sông Hương”, “Bên bờ ao”, “Lăng Tự Đức”, “Mặt ao
dưới ánh sáng”, và nổi tiếng nhất là bức “Les de’ senchantees”, có người dịch
là bức tranh “Quá chiều nên đã…”.
Năm
1939-1945, ông làm giáo sư hội họa Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Vừa
giảng dạy, ông vừa sáng tác nhiều bức tranh sơn dầu nổi tiếng, như “Thiếu nữ
bên hoa huệ” -1943, “Buổi trưa” -1943, “Thiếu nữ bên hoa sen” -1944, “Thiếu nữ
nằm bên hoa sen”, “Thiếu nữ ngồi”, “Thiếu nữ tựa kỷ”… cùng các bức tranh thiếu
nữ khác bằng chất liệu bút sắt, bút chì, mực nho, màu nước, các bức vẽ về Xứ
Đoài, Mông Phụ, Ba Vì, Hà Tây…
Tô
Ngọc Vân còn là một họa sỹ biếm họa nổi tiếng, trong thời kỳ trước Cách mạng
tháng Tám, với nhiều bức tranh biếm họa, làm bìa cho báo Ngày nay như: “Ngày
xưa”, “Gánh củi ở bờ sông Hồng” -1940, “Ý nghĩa của sự tự tử”, “Nhà bảo trợ súc
vật”, “Tòa sen dân quê” -1941, “Hội đồng thành phố”, “Một kiểu xe hoa” -1942…
Ông cũng là một trong số ít họa sĩ Việt Nam, sớm vẽ tem ngay từ thời Pháp
thuộc. Con tem Angkor của ông là một trong những con tem đầu tiên được phát hành
ở Việt Nam.
Khi
Cách mạng tháng Tám thành công, họa sĩ Tô Ngọc Vân được Chính phủ Việt Nam Dân
chủ Cộng hòa trao trách nhiệm lập lại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam (khai
giảng ngày 15/11/1945) tại phố Lò Đúc, Hà Nội. Theo lời kêu gọi toàn quốc kháng
chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngày 19/12/1946, họa sĩ Tô Ngọc Vân đã cùng
nhiều văn nghệ sĩ lên Chiến khu Việt Bắc. Thời kỳ này, ông đã sáng tác nhiều
bức tranh sơn mài; loạt tranh ký họa về Tây Bắc bằng màu nước, chì; loạt ký họa
về nông dân trong cải cách ruộng đất năm 1953 bằng màu nước; loạt ký họa về bộ
đội bằng chất liệu chì, màu nước và sơn dầu…
Nhà
nghiên cứu mỹ thuật, người thầy đáng kính
Nói
về danh họa Tô Ngọc Vân, họa sĩ Trần Khánh Chương, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt
Nam khẳng định, ông là người tài hoa, trung thực, thẳng thắn, giản dị và dễ
mến, có niềm đam mê sáng tạo và khám phá, vươn tới cái đẹp đích thực của hội
họa. Cả cuộc đời của ông đã dành cho hội họa, và hội họa của ông đã đưa ông trở
thành danh họa của nền mỹ thuật Việt Nam hiện đại, với những tác phẩm sơn dầu,
lụa, sơn mài… Ông cũng là một trong những họa sĩ đầu tiên tiếp thu nghệ thuật
phương Tây một cách sáng tạo, có kế thừa truyền thống dân tộc, để lại nhiều tác
phẩm có giá trị nghệ thuật cao.
Không
chỉ là một họa sĩ tài hoa, một nghệ sĩ bậc thầy, Tô Ngọc Vân còn là một nhà phê
bình mỹ thuật uyên bác. Ông cùng với họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung là những người đầu
tiên đặt nền móng cho ngành Lý luận Phê bình Mỹ thuật ở Việt Nam. Cùng với
những sáng tác, ông cũng viết nhiều bài báo về mỹ thuật có giá trị đăng trên
báo Ngày Nay, Thanh Nghị, Trung Bắc Chủ nhật nhằm phổ cập, quảng bá, hướng dẫn
và phê bình về mỹ thuật.
Với
những đóng góp lớn lao cho nền mỹ thuật Việt Nam, họa sĩ Tô Ngọc Vân đã được
Đảng và Nhà nước tặng Huân chương Độc lập hạng Nhất; Huân chương Kháng chiến
hạng Nhì; được Bác Hồ gửi thư khen và tặng áo. Năm 1996, ông được tặng Giải
thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (đợt I), cho các tác phẩm “Bác Hồ
làm việc tại Bắc Bộ Phủ” - sơn dầu; “Hồ Chí Minh làm việc” - khắc gỗ; “Bộ đội
nghỉ chân trên đồi” - sơn mài; “Xưởng quân giới” - sơn dầu; “Bộ tranh ký họa
về nông dân cải cách ruộng đất”; “Bừa trên đồi” - bột màu; “Bộ tranh ký họa
về bộ đội trong chiến dịch Điện Biên Phủ”. Năm 2013 tác phẩm “Hai thiếu nữ và
em bé” của ông được xếp hạng Bảo vật quốc gia.
|
Một
số bài mà Tô Ngọc Vân đã viết như “Cái đẹp trong hội họa” -1936, “Nguyễn Gia
Trí và sơn ta” -1939, “Phòng triển lãm 1940”, “Phê bình nghệ thuật vẽ sơn của
họa sỹ Nhật”- 1941,“Cái đẹp trong tranh” -1942, “Những bức vẽ bằng sơn ta của
Nguyễn Gia Trí” -1944… Trong kháng chiến chống Pháp, ông đã viết “Vẫn tranh
tuyên truyền và hội họa”, “Sơn mài”, “Bây giờ mới có hội họa Việt Nam”, “Học
hay không học phòng triển lãm 1951”…
Họa
sĩ Tô Ngọc Vân còn là một nhà giáo mỹ thuật xuất sắc. Ông tham gia giảng dạy
tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, góp phần đào tạo nhiều họa sĩ tài danh
thuộc thế hệ đầu của nền mỹ thuật Việt Nam. Nhiều họa sĩ đã từng là học trò của
ông ở Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương như Nguyễn Tư Nghiêm, Bùi Xuân Phái,
Dương Bích Liên, Nguyễn Sáng, Diệp Minh Châu, Phan Kế An… cũng trở thành những
danh họa nổi tiếng của Việt Nam.
Giới
hội họa Việt Nam vẫn biết, họa sĩ Tô Ngọc Vân là một trong những người đầu
tiên, cổ súy cho hội họa sơn mài. Vào những lúc khó khăn, khi sơn mài bị ngăn
trở, ông là người luôn đứng ra bảo vệ mạnh mẽ nhất cho “quyền sống” của sơn
mài, bởi theo ông “đất sơn mài là rộng lớn vô cùng”. Và ông kỳ vọng vào sơn
mài, coi sơn mài là chân trời rạng rỡ của nghệ thuật Việt Nam.
Theo
nhà phê bình mỹ thuật Lê Quốc Bảo, các tác phẩm sơn dầu của họa sĩ Tô Ngọc Vân
như “Thiếu nữ bên hoa huệ”, “Hai thiếu nữ và em bé”, “Buổi trưa”, “Thiếu nữ và
hoa sen”… đã đi vào lịch sử mỹ thuật Việt Nam. Tranh sơn dầu của Tô Ngọc Vân và
các họa sĩ cùng thế hệ, sớm định hình một phong cách sơn dầu đậm bản sắc dân
tộc và thời đại. Biết tiếp thu tinh hoa khoa học sơn dầu châu Âu, vẽ theo quan
niệm tạo hình truyền thống phương Đông Việt Nam…
Năm
1954, sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Tô Ngọc Vân đã lên đường ra mặt trận. Ngày
17/6/1954, ông đã hy sinh tại đèo Lũng Lô. Chiếc cặp vẽ mà ông đem theo mình đi
chiến dịch có nhiều ký họa dọc đường, trong đó có bức ký họa chì “Đèo Lũng Lô”,
được vẽ ngày 15/6/1954, có thể là bức tranh cuối cùng trong cuộc đời ông, một
người họa sĩ tài ba, một nghệ sĩ lớn của Việt Nam.
Theo: baotintuc.vn