Khi phóng viên hỏi
đường đến nhà ông Cà Văn Pánh, dường như người dân nào trong bản cũng
biết và chỉ dẫn tận tình. Gặp ông Pánh trong một buổi chiều khi ông vừa
cùng bà con trong xóm đi đánh cá suối trở về. Chân tay lấm lem bùn đất
nhưng khuôn mặt ông tỏ rõ niềm vui khi có khách ở xa đến thăm. Pha tách
trà lá xi - một loại lá làm đồ uống đặc trưng của người Thái, ông trò
chuyện rất chân thành, cởi mở.
Ông Pánh cho biết, cây
đàn nhị của người Thái có từ thời xa xưa và ông là người kế tục từ bố
ông. Tuy không phổ biến như đàn tính tẩu nhưng trong mỗi dịp lễ hội, đàn
nhị vẫn được dùng để đệm cho những làn điệu dân ca Thái hay những điệu
múa xòe. Còn nhớ trước kia, những chàng trai, cô gái Thái muốn tìm hiểu
nhau, họ thường nhóm lửa kéo sợi, kéo đàn rồi kết nên đôi lứa.
Mỗi khi xuân về hay bản
làng được mùa thì tiếng đàn nhị lại vang lên và trở thành món ăn tinh
thần không thể thiếu của mỗi người dân. Tiếng đàn giúp cộng đồng gắn
kết, giúp nhau phát triển kinh tế, xây dựng bản làng.
Vai trò của cây đàn nhị
trong đời sống người Thái quan trọng là vậy nhưng những năm gần đây
đang dần bị mai một, số người kéo được đàn nhị và hát được dân ca Thái
cũng chỉ còn đếm trên đầu ngón tay. Năm 14 tuổi, ông Pánh đã biết kéo
đàn, hát, làm đàn nhị. Nhiều năm nay, ông vẫn luôn trăn trở với việc duy
trì, phát triển văn hóa Thái cũng như lưu giữ tiếng đàn nhị.
Theo ông, để kéo được
đàn nhị đòi hỏi người học phải có năng khiếu và tính kiên trì. Nếu sinh
ra trên chính mảnh đất và uống dòng nước từ khe suối Pa Khóa có thể sẽ
học được nhanh hơn, âm điệu của tiếng nhị cũng có hồn hơn. Điều thú vị
hơn nữa là cây đàn nhị của người Thái ở Pa Khóa được làm hoàn toàn bằng
các vật liệu tự nhiên. Ông Pánh là người duy nhất làm được đàn nhị.
Tiếng đàn của ông cất
lên nghe thanh nhẹ, trầm ấm mang âm hưởng của núi rừng và cả tiếng của
những dòng sông, con suối nơi đây. Một người làm đàn giỏi ngoài đôi bàn
tay khéo léo còn phải có khả năng cảm thụ âm nhạc và kinh nghiệm chơi
đàn. Nếu không, làm được đàn nhưng khi đánh lên tiếng đàn không có hồn.
Ông Pánh tỉ mỉ hướng
dẫn tôi từng công đoạn để làm một cây đàn nhị Thái và gọi tên từng bộ
phận trên cây đàn. Phần thân nhị được làm bằng một ống nứa (càng già
càng phát ra âm thanh to hơn, trong hơn). Đoạn ống nứa dài khoảng 20cm;
cần đàn (can) được làm bằng những cây gỗ non lấy từ trên rừng về; cần
kéo (cồng xa lo) là những cây trúc ở ngay trong bản; dây kéo đàn làm
bằng lông đuôi ngựa…
Tuy nhiên hiện nay, số
thanh niên đồng bào dân tộc Thái trong bản Hua Nà cũng như trong xã Pa
Khóa học kéo đàn rất ít. Nguy cơ mai một loại nhạc cụ này đang hiện hữu,
đòi hỏi sự chung tay góp sức của cả cộng đồng trong việc bảo tồn. Năm
nay đã ngoài 50 tuổi, sức khỏe giảm sút nhiều, điều khiến ông Pánh trăn
trở là chưa ai có thể làm được cây đàn nhị với tiếng đàn mang âm hưởng
dân tộc Thái như ông đang làm.
Còn với các hoạt động
mang tính cộng đồng, ông luôn tích cực tham gia các hoạt động văn hóa do
xã, huyện tổ chức để giới thiệu cho mọi người biết nhiều hơn về cây đàn
nhị. Ngoài tên gọi là “nghệ nhân” theo cách gọi của người dân nơi đây,
ông Pánh còn là một cựu chiến binh gương mẫu làm kinh tế giỏi ở bản;
luôn sẵn sàng giúp đỡ những gia đình có hoàn cảnh khó khăn vươn lên
thoát nghèo.
Với sự tâm huyết trong
bảo tồn văn hóa và những đóng góp cho cộng đồng, ông Cà Văn Pánh được
Hội Cựu chiến binh tỉnh tặng Giấy khen vì đạt thành tích trong phong
trào cựu chiến binh gương mẫu; Chủ tịch UBND xã Pa Khóa tặng Giấy khen
vì có thành tích xuất sắc trong phong trào phát triển kinh tế và nhiều
giấy khen của huyện, xã vì những đóng góp tích cực trong bảo tồn và phát
triển các sản phẩm văn hóa của ông cho địa phương.
Theo baophapluat.vn