|
Nghệ nhân Phi Anh - người cuối cùng giữ hồn tranh bút lửa ở Đà Lạt
|
Tranh “nóng” xứ sương mù
Chúng tôi tình cờ gặp
ông tại Hội chợ triển lãm làng nghề truyền thống diễn ra ở Hà Nội. Ấn
tượng đầu tiên là hình ảnh ông đang vẽ một bức tranh trên gỗ, nhưng
không phải ông vẽ bằng chiếc cọ hay dụng cụ vẽ nào khác, mà là một chiếc
bút gỗ có ngòi bằng đồng được gắn với chiếc ổn áp 220V. Được đốt nóng
bởi nguồn điện, ngòi đồng chạm đến đâu, bề mặt tấm gỗ bị cháy sém đến
đó, đồng thời toả ra mùi thơm dìu dịu của bạch tùng - một loại gỗ quý.
Nguyên liệu vẽ tranh
bút lửa là tấm ván gỗ từ cây bạch tùng đã được cắt xẻ ra từng miếng, với
các kích cỡ tùy thuộc vào đề tài vẽ nhưng thường là 30x40cm. Được đặt
mua từ những người thợ mộc, nhưng khi lấy về tự tay họa sĩ phải bào mòn
cho mặt gỗ thật láng mịn, sau đó mang phơi khô trong nhà vì thời tiết Đà
Lạt hay có sương mù, ẩm ướt.
Khi còn học tiểu học,
cậu bé Phi Anh đã sớm bộc lộ niềm đam mê hội họa. Ngày ấy, mỗi lần đi
học ngang qua con đường có một người họa sĩ hay ngồi vẽ chân dung cho
khách, cậu lại dừng lại và chăm chú nhìn theo từng nét vẽ.
Suốt những năm tháng
tuổi thơ của mình, cho đến khi trưởng thành, Phi Anh chưa lúc nào ngừng
vẽ. Ngay cả khi bước vào chiến trường đầy bom đạn để chiến đấu vì Tổ
quốc, chàng lính Phi Anh cũng không bao giờ quên đem theo cây bút chì và
những mẩu giấy để vẽ mọi lúc, mọi nơi dọc đường hành quân. Sau ngày
giải phóng, chàng thanh niên Phi Anh lại bôn ba khắp nơi để kiếm sống
mưu sinh bằng chính năng khiếu của mình như: Làm thầy dạy vẽ, vẽ chân
dung cho khách, vẽ quảng cáo…
Nhưng chẳng mảnh đất
nào có thể giữ chân được người nghệ nhân tài năng này ở lại, Phi Anh đã
trở về nơi chôn nhau cắt rốn của mình và bén duyên với nghệ thuật vẽ
tranh bút lửa. Vẽ tranh bằng bút lửa hay còn gọi là “chạm tranh bút lửa”
đây là một nghề kiếm sống mưu sinh thịnh hành của người dân xứ lạnh vào
những thập niên 80. Nghệ thuật chạm tranh bút lửa đã khiến nghệ nhân
Phi Anh từ bỏ cây cọ vẽ và gắn bó với cây bút lửa từ đó.
Thời gian đầu học vẽ
bằng bút lửa, đôi tay đã quen với cây cọ mềm mại của ông cứ lóng ngóng
mãi. Hễ chiếc ngòi bút bằng đồng chạm vào miếng gỗ là lại cháy đen thui
phải đem cho vào lò làm củi, vì chỉ cần một nét chấm sai là cả bức tranh
phải bỏ đi. Đã bao nhiêu lần ông nản lòng, quay về với chiếc bút cọ,
nhưng niềm đam mê với tranh bút lửa cứ âm ỉ cháy trong trái tim chàng
trai trẻ. Ông lại tiếp tục làm theo trái tim mách bảo và chấp nhận theo
đuổi một nghiệp không thể sửa sai.
Không chỉ là yếu tố kĩ
thuật, nghệ thuật chạm tranh bút lửa đòi hỏi người vẽ phải có năng khiếu
thẩm mỹ hội họa và đặc biệt cảm xúc chính là một trong những yếu tố
quan trọng quyết định làm nên một bức tranh bút lửa có hồn. Đến thập
niên 90, nghề vẽ tranh bút lửa đi xuống bởi hợp tác xã giải thể, gỗ cây
bạch tùng ngày càng khan hiếm khiến các nghệ nhân bút lửa gặp nhiều khó
khăn nên lần lượt bỏ nghề. Chỉ duy nhất nghệ nhân Phi Anh vẫn theo đuổi
nghề tới cùng và coi đó như là “mối duyên tiền định” của mình.
Năm 2005, tỉnh Lâm Đồng
tổ chức cuộc thi “Sáng tạo những sản phẩm công nghiệp - tiểu thủ công
nghiệp độc đáo phục vụ du lịch”, nghệ nhân Phi Anh đã đoạt giải Nhất với
tác phẩm “Bác Hồ trong hang Pắc Bó” và sau đó được trưng bày tại Bảo
tàng Lâm Đồng, ông đồng thời cũng được nhận Bằng khen “Nghệ nhân xuất
sắc”. Ngoài ra ông còn rất nhiều tác phẩm tranh bút lửa nổi tiếng khác
như “Già làng”, “Bà cháu”, bức tranh duyên nợ giữa nhạc sĩ tài ba Trịnh
Công Sơn và ca sĩ Khánh Ly…
|
Những bức tranh được tạo ra từ bút lửa luôn có vẻ đẹp ẩn diệu khó tả
|
Và nỗi lo thất truyền
Hiện nay, tranh của ông
đã có mặt nhiều nơi trên thế giới, được bày bán ở các cửa hàng bán sản
phẩm dành cho du lịch, khách quốc tế và kiều bào xa quê hương thường tìm
đến ông và đặt mua mang về làm quà cho người thân. Nổi tiếng và đắt
khách, song chưa bao giờ nghệ nhân Phi Anh tự cho phép mình cẩu thả
trong sáng tác mà ông chỉ dành thời gian công sức để vẽ những đề tài độc
đáo.
Để níu giữ nghề truyền
thống này ở Đà Lạt, ông cũng đã từng mở lớp dạy nghề nhưng rồi học trò
của ông không ai đi hết chặng đường với nghề này. Phần vì những người
theo học chỉ yêu thích, tò mò chứ không có lòng đam mê, kiên trì. Phần
vì gỗ để vẽ tranh bút lửa là gỗ bạch tùng rất đắt và khan hiếm ở Việt
Nam. Nỗi lo thất truyền nghề truyền thống vẫn luôn canh cánh trong lòng
người nghệ nhân 60 tuổi này.
Nghệ nhân Phi Anh cho
biết, hiện nay đã có nhiều người tìm đến ông học vẽ nhưng chủ yếu là do
hiếu kì nên cuối cùng vẫn bỏ dở dang, không theo đuổi đến cùng. Nghệ
nhân Phi Anh có hai người con nhưng cũng không có ai nối nghiệp bố vì
thấy nghề vẽ tranh bút lửa quá vất vả và khó kiếm sống. “Trước đây, có
cô con gái từ bé cũng rất yêu thích hội họa giống bố, nhưng lớn lên thì
lại chọn cho mình một nghề khác, bởi thấy chú cực với nghề này quá”-
nghệ nhân Phi Anh bày tỏ.
Vừa trò chuyện vừa
thưởng thức tài nghệ của nghệ sĩ vẽ tranh bằng bút lửa là sở thích của
không ít du khách trong, ngoài nước. Có một gia đình người Đan Mạch mang
bức hình chụp cả nhà đến nhờ Phi Anh vẽ lại lên gỗ bạch tùng. Họ ngồi
hàng tiếng đồng hồ trên căn gác nhỏ, say mê xem Phi Anh thao tác như làm
xiếc trên từng thớ gỗ mịn màng.
Ngòi đồng chạm đến đâu,
bề mặt tấm ván bị cháy sém đến đó, đồng thời tỏa ra mùi thơm dìu dịu dễ
chịu. Ấn sát ngòi bút lửa xuống mặt gỗ thì vết cháy có màu nâu đậm, nếu
chỉ khẽ chạm vào gỗ, màu sẽ nhạt hơn... Dưới bàn tay tài hoa của nghệ
nhân, những đường nét dần hiện ra trên mặt gỗ một cách sắc sảo và sống
động khiến những du khách nước ngoài say mê.
Gần đây, sở công nghiệp
quyết định hỗ trợ một phần kinh phí, giúp họa sĩ Phi Anh xây dựng
phương án và triển khai đào tạo nghề cho lớp họa sĩ kế cận. Những ách
tắc xung quanh vấn đề cung cấp nguyên liệu gỗ bạch tùng cũng đang được
quan tâm tháo gỡ. Một bức tranh bút lửa chỉ khoảng 150 - 500 ngàn đồng,
phù hợp với nhiều đối tượng khách hàng.
Đưa ra những tác phẩm
của mình, ông cho hay: Mỗi bức tranh như thế này có giá khoảng 2 triệu
đồng, nhưng so với khoảng thời gian từ 5 đến 7 ngày của người nghệ nhân
để hoàn thành nó là không hề đắt. Không chỉ vẽ tranh phong cảnh mà ông
còn vẽ cả tranh chân dung. Ông chia sẻ: “Vẽ tranh chân dung mới thực sự
khó vì phải mang được hồn người vào tranh, thể hiện qua làn môi, ánh
mắt, thậm chí qua từng nếp nhăn”.
Tuy chỉ có hai gam màu
cơ bản là màu trắng của gỗ, màu nâu đậm hoặc nhạt tùy theo độ “cháy”
nhưng bằng sự phối sắc, tạo hình tinh tế, nghệ nhân Nguyễn Phi Anh đã
sáng tác nhiều bức tranh độc đáo, có tính thẩm mỹ cao. Thế mạnh của họa
sĩ Phi Anh là tranh phong cảnh Đà Lạt và chân dung các vị lãnh tụ.
“Mình sinh ra và lớn
lên ở Đà Lạt nên phố núi là một phần cuộc sống của mình”. Bởi vậy những
tác phẩm phác họa đêm trăng ở thung lũng Tình Yêu, rừng thông huyền bí
ẩn hiện trong sương nơi hồ Than Thở, mặt hồ Xuân Hương lăn tăn gợn sóng
thấp thoáng những cánh buồm thơ mộng... luôn gợi những rung cảm xa xôi
và ảo diệu.
Theo baophapluat.vn