Đi khắp nẻo đường đất nước, từ lâu đôi dép cao su đã
trở thành biểu tượng của ý chí, sự kiên gan của những chiến sỹ trong hai
cuộc chiến gian khổ giành độc lập cho dân tộc. Lịch sử câu chuyện dép
cao su một lần nữa được kể lại dưới bàn tay nghệ nhân Phạm Quang Xuân,
người hơn 50 năm gắn bó với việc tái tạo đôi dép huyền thoại.
Nghệ nhân Phạm Quang Xuân lên quai dép - một kỹ thuật đòi hỏi tay nghề cao
Dép cao su đi mọi địa hình
Tưởng đơn giản nhưng xem nghệ nhân Phạm Quang Xuân làm dép cao su mới
thấy, việc này lại khá phức tạp. Bên cạnh nghệ nhân đã ngoài tuổi 70 là
một chồng lốp, chủ yếu là lốp ô tô và lốp máy bay Boeing. Đầu tiên,
chiếc lốp được đưa vào máy để cắt thành phôi cho bằng phẳng, với độ dày
theo ý mình. Sau đó dùng dao khía những đoạn rãnh, đoạn cắt trên đế dép
để chống trơn trượt rồi bắt đầu đục lỗ, lên quai. Toàn bộ những công
đoạn được nghệ nhân Phạm Quang Xuân thao tác trong khoảng 30 phút. Ông
Xuân cho biết, thời kỳ đầu khi chưa có máy móc hỗ trợ, mọi thao tác, kể
cả phá lốp đều phải làm bằng tay nên chiếc dép làm ra rất thô sơ. Sau
nhiều năm nghiên cứu, ông đã tự tay chế được 70 dụng cụ, nhờ đó, chiếc
dép lốp được cải tiến với khoảng 10 kiểu dáng, độ bền đẹp cũng hơn
trước, nhưng vẫn giữ được sự mộc mạc, giản dị. Dép được làm từ phần giữa
lốp, nên độ cứng hợp lý, không bị cong vênh, có thể đi trên mọi địa
hình và chống được bom bi. Mặt khác, những vết khía trên đế dép không
hoàn toàn đều nhau do làm thủ công, ban đầu đi không bám chân, sau một
tháng sử dụng mới có độ lún và chân sẽ hơi bị đen do làm từ lốp nguyên
thủy. Nhưng chính sự “không hoàn hảo” này lại khiến người ta thích thú
khi đi loại dép này, vì khi đã đi dép đến độ như vậy thì mới cảm giác
mình là chủ nhân đôi dép.
In dáng hình Tổ quốc
Ít ai biết đôi dép cao su Bác Hồ được lưu giữ tại Bảo tàng Hồ Chí Minh
mấy chục năm nay được chế tác dưới bàn tay của nghệ nhân Phạm Quang
Xuân. Khi được giao nhiệm vụ tái tạo đôi dép đã gắn liền với cuộc đời
cách mạng của vị lãnh tụ muôn vàn kính yêu, ông thấy vô cùng vinh dự và
tự hào. Đôi dép của Bác nguyên là một đôi dép lốp cũ, được chế từ một
chiếc lốp ô tô quân sự của quân đội Pháp do phía ta thu được sau trận
phục kích tại Việt Bắc và gửi tặng lại cho Bác như một kỷ niệm chiến
thắng. Đôi dép đã được Người sử dụng trong hơn 20 năm từ năm 1947 cho
đến khi qua đời. Theo ông Phạm Quang Xuân, cái khó nhất là nguyên liệu
và phương thức chế tác đôi dép nguyên mẫu đã không còn được sử dụng tại
thời điểm ông được giao nhiệm vụ chế tạo, bởi vậy, nên để “phỏng theo
thì dễ, chứ làm thật giống thì khó”. Khi đôi dép làm xong được đánh giá
giống với đôi dép nguyên bản đến 95%. Cũng bởi được biết đến là người
tái tạo đôi dép cao su huyền thoại gắn liền với cuộc đời của Bác, những
đôi dép của nghệ nhân Phạm Quang Xuân cũng thường xuyên được những nghệ
sỹ vào vai Bác Hồ sử dụng trong những vở kịch, vở diễn. Chế tác hàng
ngàn đôi dép, trong ông lưu giữ rất nhiều kỷ niệm khó quên. Một trong
những lần đáng nhớ nhất là khi ông được giao nhiệm vụ làm dép cho những
cán bộ vào miền Nam công tác, chiến đấu đầu những năm 1970. Ngày ấy ông
làm ở công ty Bách Hóa 45 Hàng Bồ, Hà Nội. Ông tâm sự: “Lúc ấy dép cao
su hiếm lắm. Chúng tôi có khi 6 tháng mới được mua một đôi. Được đo chân
cho từng cán bộ trước khi lên đường, tôi cảm động lắm”.
Trong thời chiến, đôi dép của Phạm Quang Xuân sản xuất đã đi cùng các
chiến sỹ trên mọi trận tuyến, lội nước, lội bùn, vượt cả thép gai, lửa
đỏ. Đến thời bình, đôi dép lại in dáng hình Tổ quốc gắn với máu thịt
Hoàng Sa, Trường Sa, với lời khẳng định “dép cao su ta đi trên lãnh thổ
của ta...”. Với ý nghĩa đó, đôi dép cao su do nghệ nhân Phạm Quang Xuân
chế tác được nhiều người tìm mua và sử dụng. Đôi dép ấy không chỉ là một
đồ dùng thông thường, mà còn là một biểu tượng “rất Việt Nam”, của tình
yêu Tổ Quốc, của ý chí kiên cường, sẵn sàng đạp bằng khó khăn, gian
khổ.
Theo : anninhthudo.vn