Người “thổi hồn” vào tháp Chàm
(Ngày đăng: 16/06/2014 Lượt xem: 457)
Một thời, những người thợ xây tháp Chàm được quý trọng như bậc
trưởng lão. Nhưng rồi, cho đến nay chỉ còn duy nhất một người theo được
thứ nghề xưa cũ này.
Đó là nghệ nhân trẻ Đàng Năng Tự, ở thị trấn Phước Dân (Ninh Phước -
Ninh Thuận). 33 tuổi đời thì một nửa thời gian đó anh đi khắp các vùng
đất có dấu tích tháp Chàm, để trùng tu và tôi luyện những “bí kíp” làm
ra những ngọn tháp siêu nhỏ.
Anh Tự và 3 tháp Chàm mini. Ảnh: Báo Quảng Ngãi
Làng nghệ nhân
Chúng tôi gặp anh Tự trong ngôi làng nổi tiếng với nghề truyền thống là
gốm Bàu Trúc. Tự là một trong những nghệ nhân gốm có tiếng của làng từng
dự thi, triển lãm và thu về được nhiều thành công rực rỡ. Làng Bàu Trúc
hầu hết là người Chăm nên từ lối tư duy đến sự khéo léo trong những sản
phẩm gốm cũng rất tinh tế, tỉ mỉ và khác lạ.
Từ người già đến trẻ em của làng đều thành thạo những thao tác làm gốm.
Người lạ vào làng cứ ngỡ đây là nơi cổ xưa lắm, bởi ngay từ những nếp
nhà, cách ăn mặc đều rất lạ lẫm. Anh Tự bảo: “Đây là làng nghệ nhân
chính hiệu. Từ xưa, nghề làm gốm đã là nghề cha truyền con nối của làng.
Ai cũng biết làm gốm, gần nửa làng là nghệ nhân giỏi, số còn lại là thợ
lành nghề”.
Trước đây, làng có tên Chăm là Paley Hamu Trok, người Việt gọi là Ma
Tró, có địa danh hành chính là làng Vĩnh Thuận từ thời nhà Nguyễn. Sau
trận lụt lớn năm 1964, làng dời về nơi cao ráo hơn - nơi có nhiều cây
trúc trồng cạnh một cái ao khá lớn nên gọi là làng Bàu Trúc (trong tiếng
Chăm bàu có nghĩa là ao - hồ). Ông tổ của làng nghề là Pô klong Chan. Hàng năm, người dân địa phương vẫn tổ chức cúng lễ tưởng nhớ vị tổ sư của mình.
Từ thợ sửa tháp cổ…
Anh Tự cho biết, năm 15 tuổi anh đã cùng các nghệ nhân của làng Bàu Trúc
đến nhiều nơi có tháp Chăm để tham gia trùng tu di tích. Những thế hệ
trước đó ở làng Bàu Trúc đều là những nghệ nhân am hiểu về đền tháp nên
truyền thụ lại cho anh rất nhiều kiến thức quý báu.
Theo anh Tự, tháp Chăm luôn bí ẩn, nó vừa thách thức nhưng cũng luôn
khích lệ đức kiên nhẫn của người chiêm ngắm. Nhìn bề ngoài, tháp Chăm có
vẻ giản dị nhưng khi tiếp cận với từng chi tiết, nó như có ma lực cuốn
hút người xem.
Hàng chục năm lăn lộn với các tháp cổ, anh Tự dần hiểu ra những bí quyết
từ cách chọn nguyên liệu đến cách xây dựng. Nhưng khó hiểu nhất vẫn là
những hoa văn, họa tiết và cả những con số tầng tháp mà người xưa đã đúc
rút trong suốt nhiều thiên niên kỷ.
Anh Tự tâm sự: “Với người Chăm, con số 13 là cao nhất. Vì thế, các đền
tháp cổ đều có 13 tầng hoặc 13 trụ ở xung quanh. Một nghệ nhân giỏi phải
hiểu được ý nghĩa thông điệp mà người xưa đã gửi gắm. Thứ đến, khi bắt
tay vào trùng tu sửa chữa tháp cổ phải đúng quy cách, từ nguyên liệu đến
hoa văn, phải làm sao cho cổ kính, rêu phong. Không biến một di tích cổ
thành một công trình mới tinh, hiện đại”.
Một số tượng Chăm mà anh Tự đang làm
… đến “xây” tháp mini
Sau nhiều năm hoàn tất trùng tu các công trình đền tháp cổ, Đàng Năng Tự
quyết định “xây” các bảo tháp “mini” vừa để bán cho du khách, vừa là
cách giữ gìn, phát huy bản sắc Chăm đang bị mai một.
Dù là tự mình làm các loại đồ gia dụng nhưng với chàng trai trẻ Đàng
Năng Tự, ngọn tháp Chăm Poklongarai cách làng một tầm nhìn vẫn luôn ám
ảnh anh. Sự nhiệm màu của tháp đã đi cùng tuổi thơ anh. Và bây giờ là
lúc Tự giải mã sự nhiệm màu ấy. Anh bắt tay vào việc “xây” tháp.
Tháp mà Tự làm ra đều là mô hình thu nhỏ, có khi tới vài nghìn lần.
Nhưng trông tháp nào cũng y như thật. Từ kiến trúc, hoa văn đến cách bài
trí khung tượng đều rất đầy đủ. “Cái khó là khắc các họa tiết trên tháp
mini này y như tháp lớn. Thứ hai là màu sắc phải sao cho thật tươi. Cái
này đòi hỏi sự điêu luyện trong lúc nung tháp trong lò lửa”, anh Tự cho
biết.
Mỗi đền tháp mini, anh phải mất đến cả tháng trời để hoàn thiện. Từ khâu
chọn đất, đến chế biến nhào nặn, rồi đắp hình, gọt giũa đều rất cầu kỳ.
Thậm chí, anh phải thức trắng nhiều đêm để trực lò nung sao cho tháp
không bị quá non, cũng không bị quá già dẫn đến đen tháp.
Đến nay, số lượng đền tháp Chăm mini mà anh làm ra lên tới vài nghìn.
Anh cũng là người duy nhất của dân tộc Chăm còn giữ được thứ nghề cổ xưa
này. Tuy thu nhập mà anh có được không nhiều, nhưng cái quý là anh đã
giữ được nét văn hoá cổ xưa đang dần bị lãng quên.
Theo: An ninh Thủ Đô