Các cô gái người Dao ở bản Mậu (Bắc Giang) tham gia lớp học dạy nghề thêu thổ cẩm.

Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Sơn Động La Triệu Vân dẫn đoàn chúng tôi lên Tây Yên Tử đúng vào dịp cuối mùa thu, khi tiết trời se lạnh và cũng là lúc những thửa ruộng dưới thung sâu ngả mầu vàng rộm.

Ngước nhìn lên đỉnh Tây Yên Tử, những cây phong, cây keo lá đang dần ngả sang mầu vàng. Những cây kim giao, loại cây dùng làm đũa chống độc, cao vút như chực "gắp" cả trời xanh. Bản làng đan xen rừng cây, đồi núi, khiêm nhường nằm nép mình dưới chân núi, giữa bảng lảng mây trời như thêm phần huyền ảo trong sương sớm, khơi dậy bao cảm giác mong muốn khám phá. Anh Triệu Vân cho biết, bản Mậu là "cái nôi" của "Làng gái đẹp" nức tiếng từ xa xưa khắp trong nam ngoài bắc.

Bản Mậu cũng giống như bao làng quê khác ở vùng sơn cước này, chỉ khác là bao trùm lên nơi đây là một không gian yên tĩnh đến trầm mặc, không hề nghe tiếng chó sủa, gà gáy, thậm chí cả tiếng người nói to. Đây quả là một địa chỉ du lịch sinh thái và du lịch cộng đồng thú vị.

Tới nhà văn hóa bản Mậu thuộc UBND xã Tuấn Mậu, những người dân tay bắt, mặt mừng cùng những ánh mắt trìu mến, thân thiện như đón người thân đi xa trở về. Anh Triệu Vân vui vẻ nói: "May cho các bác là con đường đất từ thị trấn Thanh Sơn vào đây vừa hoàn thành cho nên mới đi lại rộng rãi, bằng phẳng thế này. Trước đây, có những đoàn vào đến bản Mậu có lúc phải xuống đi bộ, mất đến vài tiếng đồng hồ". Chúng tôi vào bản Mậu mang theo niềm háo hức từ câu chuyện với các bậc cao niên trong vùng khi giải thích rằng, sở dĩ ở bản Mậu có nhiều cô gái đẹp vì trước đây trong làng có một cái giếng gọi là "giếng thần", các cô gái chỉ cần múc nước ở đó về tắm là bỗng dưng nước da trở nên mịn màng, trắng nõn nà và mái tóc đen mướt chảy dài xuống tận khoeo chân. Không bỗng dưng, du khách và người dân trong vùng lại đặt cho bản Mậu cái tên "Làng gái đẹp".

Theo anh Triệu Vân, gái bản Mậu ngày nay vẫn xinh đẹp, mặn mà đằm thắm như xưa. Vào những năm 90 thế kỷ trước, có người đẹp Bàn Thị Giảng đã đoạt giải Người đẹp miền núi phía bắc. Những năm gần đây, có Trịnh Thị Hương cũng đoạt giải ở cuộc thi người đẹp tại thành phố hoa Đà Lạt năm 2010 và mới đây nhất, năm 2012, tại cuộc thi người đẹp Bắc Giang, Trịnh Thị Tuyết cũng đoạt danh hiệu Hoa khôi thân thiện cấp tỉnh.

Các cụ cao niên trong bản cho hay, trước đây, gái bản Mậu không chỉ đẹp về hình thức mà còn giỏi thêu thùa, nấu ăn và giao tiếp. Các bà, các chị trước đây luôn luôn dạy con em mình học thêu trang phục cá nhân từ khi mới lên năm, sáu tuổi. Mỗi năm, một người ít nhất phải tự tay thêu được một vài đồ dùng cho mình để diện vào các ngày lễ, Tết. Sau nữa những thứ ấy sẽ là hành trang trước khi các cô về nhà chồng. Vào các dịp lễ, Tết, các cô gái Dao thường khoe những bộ váy áo lộng lẫy sắc mầu do chính tay mình làm ra, xúng xính vòng bạc đi chơi chợ phiên và du xuân.

Tuy nhiên, do xu hướng biến đổi trong đời sống kinh tế - xã hội, đồng bào dân tộc Dao ở bản Mậu cũng có những đổi thay. Một số nghề mới được phát sinh và một số nghề truyền thống bị mai một, trong đó có nghề thêu thổ cẩm của bản bị thất truyền khoảng vài chục năm trở lại đây.

Để nghề thêu truyền thống của người Dao không bị mai một đi, gần đây có người về đầu tư, hỗ trợ kinh phí phục hồi lại và với sự tâm huyết, nhiệt tình của các nghệ nhân lớp trước, nghề thêu thổ cẩm của người dân tộc Dao đã dần dần được khôi phục với việc mở các lớp dạy thêu, thu hút hàng chục thiếu nữ Dao tham gia. Trong hai năm tổ chức lớp học, các em không quản đường sá đi lại khó khăn, đều đặn rủ nhau đến lớp. Giáo viên là các bà, các mẹ và các chị thành thạo nghề thêu từ trước đến đây truyền lại cho con cháu. Các nghệ nhân như: Bàn Thị Duyên, Bàn Thị Sơn, Bàn Thị Bình, Triệu Thị Xoan, Đặng Thị Loan là những người vừa tâm huyết với nghề thêu truyền thống của dân tộc mình, vừa có công truyền lại nghề cho các cháu. Các em Triệu Thị Thêm, Bàn Thị Trang, Bàn Thị Vy, Triệu Thị Huyền là những học viên chăm ngoan, tinh ý trong học tập nên đã nắm bắt kỹ thuật thêu khá nhanh.

Đặc biệt lớp học luôn được sự ủng hộ, hưởng ứng nhiệt tình của nhân dân, các ban, ngành, đoàn thể và chính quyền địa phương, cho nên được duy trì khá ổn định và đạt hiệu quả cao từ khi thành lập đến nay. Với 50 học viên và tám nghệ nhân, lớp học truyền dạy nghề thêu đã hoạt động đều đặn và được duy trì trong suốt hai năm qua. Người thành nghề ra về với thôn, bản thì lại có một lớp mới vào thay, thậm chí có nhiều em nhỏ cũng xin được tham gia. Lớp được chia làm ba tổ ở thôn Tân Lập, thôn Thanh Chung, và bản Mậu. Mỗi tuần hai buổi học tập trung, còn lại tự học ở nhà. Học viên gồm nhiều lứa tuổi khác nhau, có em mới lớp một, lớp hai, có chị đã có gia đình. Mặc dù các em bận học tập và giúp bố mẹ việc nhà, còn các chị bận con cái gia đình, ruộng nương, nhưng mọi người đều cố gắng thu xếp thời gian để tham gia lớp học đầy đủ.

Với sự truyền dạy tận tình của các nghệ nhân, đến nay hầu hết học viên đã biết thêu những đường nét cơ bản, có em tiếp thu nhanh đã thêu khá thành thạo. Ngoài việc tổ chức theo địa bàn các thôn, lớp học cũng được chia theo lứa tuổi để các em dễ tiếp thu. Em nào tiếp thu chậm còn được "giáo viên" hướng dẫn thêm ngoài giờ. Nhờ vậy, có học viên đã tự tay thêu được cả bộ trang phục dân tộc Dao cho mình, có người đã thêu được khăn, áo, mũ khá đẹp, những cái mà trước đây các em chưa từng mơ tới. Đến thăm một lớp học tại nhà văn hóa của bản vào ngày nghỉ cuối tuần, thấy các nghệ nhân cần mẫn, miệt mài truyền nghề cho lớp con cháu, đều là con em đồng bào dân tộc Dao. Nghệ nhân Triệu Thị Xoan, 55 tuổi, ở bản Mậu cho biết: "Lúc đầu, để tổ chức được lớp học thêu này, các bà, các bác đã phải đến từng gia đình vận động tạo điều kiện về thời gian cho con em mình theo học nghề. Vì ngoài giờ học văn hóa ở trường, các em vẫn thường xuyên cùng bố mẹ làm nương rẫy hay việc nhà. Sau một thời gian vận động, nhiều phụ huynh đã hiểu và động viên con, em mình theo học".

Bà Xoan cho biết thêm: "Đối với thế hệ trẻ bây giờ, học thêu không chỉ là sự đam mê tức thời, mà còn là trách nhiệm trong việc gìn giữ nghề truyền thống của dân tộc mình, nên phải kiên trì, không được bỏ giữa chừng". Học viên bé tuổi nhất của lớp học này là em Bàn Thị Vy mới hơn 10 tuổi, kể cho chúng tôi nghe: "Buổi tối, sau khi xong việc nhà, em thường đến nhà văn hóa của bản để học thêu. Được các bà, các bác truyền dạy tỉ mỉ từng bước một, hiện giờ em đã biết thêu một số đường nét đơn giản như các đường thẳng, đường vắt chéo. Em sẽ cố gắng chăm chỉ học để có thể thêu được những đồ dùng truyền thống của dân tộc mình". Các nghệ nhân ở đây cho biết, học thêu không quá khó, ai cũng có thể học được.

Nhưng để thành thạo, đòi hỏi người học phải có lòng đam mê và kiên trì, tỉ mỉ, khéo léo trong từng đường kim mũi chỉ. Những kiến thức cơ bản ban đầu như nhận biết đường kim, mũi chỉ, học cách thêu cho thẳng hàng. Sau đấy mới học đến những công đoạn phức tạp như thêu các họa tiết, hoa văn cầu kỳ.

Người Dao cũng như phần lớn đồng bào các dân tộc thiểu số, trước đây đều tự tay dệt vải để may, thêu trang phục cho mình. Chỉ sau này cuộc sống có nhiều đổi thay, nghề dệt vải cũng vì thế mà thất truyền, bà con phải ra chợ mua vải và chỉ về để thêu, may lấy đồ dùng. Để hoàn thành một bộ trang phục nữ đầy đủ của người Dao gồm: quần, áo, khăn, mũ, xà cạp, yếm thông, người thạo nghề cũng phải làm mất 4 - 5 tháng liên tục.

Bằng việc mở các lớp dạy nghề thêu, nghề thêu thổ cẩm truyền thống của người Dao bản Mậu đã mang lại thu nhập và tham gia phát triển du lịch cộng đồng, từng bước ổn định đời sống cho người dân địa phương, góp phần bảo tồn một cách thiết thực và hiệu quả các giá trị văn hóa dân tộc.

Theo Trưởng phòng Văn hóa -Thông tin huyện Sơn Động La Triệu Vân, cùng với những đổi thay mà bản Mậu người Dao là một điển hình, đời sống kinh tế, văn hóa - xã hội ở các thôn, bản của xã Tuấn Mậu cũng đã và đang có nhiều chuyển biến tích cực.

Đây là xã miền núi đặc biệt khó khăn của huyện Sơn Động, tỉnh Bắc Giang với 512 hộ, 2.120 nhân khẩu, gồm bảy dân tộc anh em cùng chung sống đan xen ở các thôn, bản, bao gồm: Kinh, Dao, Tày, Nùng, Cao Lan, Sán Chí, Hoa. Ngày nay, đồng bào các dân tộc thiểu số trong vùng đang được tiếp thu nhiều kỹ thuật, công nghệ mới, được giao lưu, học hỏi và có điều kiện học "nhiều cái chữ" hơn so với trước đây. Điều đó đã mang lại những hiểu biết, nâng cao dân trí, nhất là cho thế hệ thanh niên người Dao nhưng cũng dẫn đến mai một các giá trị văn hóa truyền thống. Có thể nói, sự quan tâm phục hồi nghề thêu thổ cẩm của bản Mậu là một hướng đi đúng, cần nhân rộng để học tập ở các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi.

                                                                                 Theo: Nhandan.org.vn