"Thời buổi da giả nhiều hơn da
thật, thật giả lẫn lộn khiến chúng tôi đau khổ vô cùng", nghệ nhân Thạch
Văn Lộc - người làm da cuối cùng của phố cổ Hàng Da (Hà Nội) chia sẻ.
Hàng Da - phố họ Thạch
Một bí mật ở phố Hàng Da mà
rất ít người biết được, đó là con phố ngầm mang tên dòng họ Thạch. Con phố Hàng
Da nhỏ, hẹp nhưng 90% những người làm da ở đây là anh em họ hàng, họ xuất thân
từ một cụ tổ danh bất hư truyền. Cụ tổ của họ là nhân vật nổi tiếng, lịch sử đã
không còn nhắc tới nữa nhưng vẫn còn đấy một "tượng đài" về người làm
nghề giỏi nhất Đông Nam Á.
Đó là cụ Thạch Văn Ngũ ở
làng Ninh Hiệp (Gia Lâm). Cụ Ngũ từng có thời gian du ngoạn khắp thế giới bằng
tàu thuỷ. Cuối cùng cụ ở lại Pháp, miệt mài học nghề làm da cho đến khi về Việt
Nam truyền lại cho con cháu họ Thạch. "Đóng đô" ở con phố Hàng Da
nhưng dăm lần bảy lượt sơ tán đi các vùng miền, cụ Thạch là thợ làm da duy nhất
sản xuất bao súng, yên ngựa cho anh hùng Đề Thám ở Bắc Giang.
Năm 1919, trong một cuộc thi
làm da ở Đông Nam Á, hàng trăm thợ giỏi từ khắp các nước đổ về thi thố. Chung
cuộc, cụ Thạch được giải nhất và đó cũng là một trong những bằng khen duy nhất
của Việt Nam còn lưu giữ được cho đến ngày nay. Khao giải, cụ Thạch đã giết 20
con bò mời bạn bè bách nghệ đến ăn uống tại phố Hàng Da.
Cũng nhờ tài năng, lại đào
hoa nên cụ Thạch có đến 6 vợ chính và trên 70 vợ lẽ. Vì vậy, cụ lắm con nhiều
cháu và con phố Hàng Da đã trở thành nơi quần tụ của dòng họ Thạch. Cho đến bây
giờ, đã 4 đời họ Thạch giữ nghề làm da cổ truyền. Tuy nhiên, để xét giữ nghề một
cách thực sự thì chỉ còn duy nhất một người, đó là ông Thạch Văn Lộc, hiện ở số
9 phố Hàng Da.
|
Phố
Hàng Da.
|
Người cuối cùng...
"ăn da"
Giữa cái nóng nực, bức bối của
Hà Nội, ông Lộc cởi phăng cái áo ba lỗ, nhoài người trên một tấm da bốc mùi
tanh tưởi vừa đo đạc vừa cắt tỉa. Ông Lộc bảo: "Cả phố này là anh em đấy,
nhưng chỉ còn mình tôi là giữ nghề làm da thôi. Nguyên nhân cũng nhiều, nhưng tựu
chung lại là buôn da giả lãi hơn da thật. Cũng chỉ còn tôi miệt mài với nghề
làm da nữa thôi. Vừa chọn da, vừa cắt ghép khâu vá cho thành sản phẩm. Khổ, mệt
nhưng vui".
Kỹ nghệ làm da xem qua thì
đơn giản nhưng có thực sự chứng kiến mới thấy không hề giản đơn. Thành thợ khi
mới 10 tuổi, ông Lộc đã học được tất cả những ngón nghề đến độ thành tuyệt kỹ.
Từ bao súng, yên ngựa, cặp da, giầy dép đến áo da, thắt lưng... ông Lộc đều làm
được, hoàn toàn bằng thủ công mà không cần đến bất cứ loại máy móc nào.
|
Túi cặp da được làm thủ công.
|
Ông Lộc bảo: "Khách khứa
bây giờ đến đặt hàng rất lạ, người Việt ít hơn khách Tây. Trong khi Tây họ ưa
hàng da thủ công thì người Việt lại ưa hàng làm từ máy móc. Người Tây họ chuộng
da thật còn người Việt lại thích giả da, càng rẻ càng tốt, không phân biệt thật
- giả, tốt - xấu".
Một chiếc cặp da hoàn toàn
thủ công được ông Lộc làm rất nhanh. Trong khi người khác dùng máy để làm phải
mất một ngày thì ông Lộc chỉ mất nửa buổi khâu tay. Ấy vậy, mà sản phẩm của ông
đi khắp thế giới, nhiều nghệ sĩ tài danh nổi tiếng đều đến cửa hàng đặt ông Lộc
sản xuất. Có lẽ vì thế, ngoài biệt danh "Lộc da", ông còn được biết đến
là người "ăn da" cuối cùng của Hà Thành.
Tuy nhiên, ông Lộc giãi bày:
"Làm nghề này hại lắm, da thật phải dùng đến hoá chất ngâm ủ bảo dưỡng nên
rất hại đến sức khoẻ. Mỗi tháng, tôi làm ra hàng trăm sản phẩm nhưng cũng chỉ đủ
ăn, nói là giàu thì không có vì mình không thể dựa vào uy tín để lấy giá đắt, bất
lương lắm!".
Ông Lộc tự hào: "Bố tôi
là nghệ nhân Thạch Văn Chung, cụ phục vụ cách mạng nên chuyên làm da bao súng,
roi ngựa, túi cặp... cho các tướng như Chu Văn Tấn, Võ Nguyên Giáp. Các cụ làm
đồ da bền lắm, lại đẹp nữa nên sản phẩm không bao giờ mối mọt, lỗi thời".
|
Nghệ
nhân Thạch Văn Lộc.
|
Nghề thật không giữ đi
giữ nghề giả
Là một nghệ nhân tâm huyết,
ngồi trầm lặng mà ngẫm về nghề, về chính những nghệ nhân trong dòng tộc mình
quay mặt với nghề tổ tiên làm ông Lộc đau nhói trong tim. Ông thở dài:
"Nghề thật không giữ đi giữ nghề giả thì còn biết nói sao. Thị trường bây
giờ khó hiểu quá, chỉ thích mua hàng giả nên hàng trăm cửa hàng làm da xưa kia
chuyển nghề sang buôn bán. Vẫn là bán da đấy, nhưng toàn da giả làm sẵn".
Ông Lộc bật mí, người Việt
ta làm da giả rất giỏi nên chính ông cũng không thể tin tưởng khi mua nguyên liệu
da trong nước. Ông chủ yếu nhập nguyên liệu da như trâu bò, đà điểu, cá sấu từ
Ý và Hồng Kông. Tuy nhiên, ông khẳng định không bao giờ nhập hàng Trung Quốc vì
nhiều lý do.
Làm da thật nhưng chính ông
Lộc cũng khổ sở vì điều đó. Da thật giá cao, khách tiếc tiền nên không dám đến.
Ông Lộc buộc phải giảm giá thì lại đối chọi với miếng ăn hằng ngày. Sản phẩm giả
da tràn ngập thị trường đã lấn át, bóp nghẹt da thật khiến những người con trưởng
của dòng họ Thạch lừng danh không mặn mà gì với nghề gia truyền nữa. Ông Lộc
cũng đau đáu nghề cha ông sẽ mất khi ông từ giã cõi đời. Bởi vì con cháu ông
bây giờ, chẳng ai mặn mà với thứ nghề khâu vá từ đống da bốc mùi đang xếp đống
trong cái kho tối đen như mực bên góc phố cổ.
- Theo nghệ nhân Thạch
Văn Lộc, cách phân biệt da giả và da thật khá đơn giản: Dùng lửa đốt, nếu da
thật thì không cháy mà có mùi khét. Cách thứ hai là quan sát xem động vật như
chó mèo có tha sản phẩm ấy đi hay không? Còn một cách nữa nhưng là bí quyết của
người làm nghề, ông Lộc chỉ cần nhìn hoặc nhắm mắt sờ vào sản phẩm là biết thật
hay giả.
- "Nghề làm da
xưa kia vinh quang bao nhiều thì giờ đây mạt hạng bấy nhiêu. Phố Hàng Da vẫn
còn tên nhưng chỉ còn mình tôi theo nghề, nghĩ
cũng buồn nhưng phải thông cảm cho họ vì cuộc sống mưu sinh, nếu cứ theo nghề
thì họ không chết vì đói cũng chết vì nhục. Tôi chỉ có một mong ước duy nhất
trong đời, là làm sao cho đứa con cả của tôi nó giữ được nghề gia truyền, như
thế là mãn nguyện lắm rồi". Nghệ nhân Thạch
Văn Lộc
|
Theo:Kienthuc.net.vn