Giữ 'thương hiệu' mành mành Đỗ Xá
(Ngày đăng: 16/06/2013 Lượt xem: 1218)
Làng
Đỗ Xá (xã Điền Xá, huyện Nam Trực, Nam Định) từ lâu vốn nổi tiếng với
những sản phẩm làm từ tre nứa như mành mành, giát giường, mành nuôi tằm
và nhiều loại dụng cụ đánh bắt cá thủ công khác. Trải qua hàng trăm năm,
tuy có nhiều biến động, thăng trầm song tới nay nghề truyền thống này
vẫn được duy trì tại nhiều xóm, thôn của xã, không chỉ giải quyết được
việc làm cho nhiều lao động lúc nông nhàn mà còn đem lại thu nhập khá và
ổn định cho người dân nơi đây.
Vót nan làm mành. Ảnh: baonamdinh.com.vn |
Dọc
theo quốc lộ 21 tới địa phận xã Điền Xá, khách đi qua hẳn sẽ phải dừng
mắt chú ý tới những tấm mành, những bó tre, bó nứa cật đã được chẻ sẵn,
dựng bên đường đang óng lên dưới nắng. Các sản phẩm này được người dân
đem phơi ngay trước hiên nhà, vừa để tạo độ bền trước khi tiếp tục gia
công, vừa như một cách “tiếp thị” mặt hàng trực tiếp.
Tương
truyền, nghề đan mành tre của làng Đỗ Xá có từ thế kỉ 17, do ông tổ
nghề là cụ Đỗ Đình Kênh người Bắc Ninh truyền dạy. Qua thời gian, người
dân nơi đây đã phát triển đa dạng hóa sản phẩm, riêng mành tre đã có tới
hơn chục loại như mành sấp ngửa, mành một mặt, mành hai mặt, mành nan
to, nan nhỏ, nan vuông, nan tròn...
Sản
phẩm thông dụng nhất là mành tre dùng để treo cửa ra vào che mưa nắng,
côn trùng… Bên cạnh đó còn có mành che chạn bát, giát giường, một số
dụng cụ đánh bắt cá như đơm, đó, lờ… Đặc biệt, ở Đỗ Xá có sản xuất loại
mành nan nhỏ sơn vẽ họa tiết theo tích cổ buông rủ nơi cửa đình, cửa
chùa và bàn thờ gia tiên, được khách hàng khắp các tỉnh thành ưa chuộng.
Sơn để vẽ loại mành này được làm từ keo da trâu hòa với thuốc màu từ
những nguyên liệu tự nhiên nên có độ bền rất cao, qua hàng chục năm vẫn
lưu đậm nét vẽ.
Trước
đây, cả làng Đỗ Xá có gần 1.000 hộ dân ở 13 xóm đều làm nghề, mỗi nhà
có đến vài ba khung dệt. Nay số lượng tuy giảm nhiều nhưng vẫn còn rất
đông hộ vẫn giữ nghề vì coi đây là truyền thống, tạo nên bản sắc và
“thương hiệu” của làng. Gia đình ông Đỗ Duy Sờn ở xóm Thiên Lý, đội 1
Điền Xá đã theo nghề rất nhiều năm. Ông tâm sự: Từ khi còn nhỏ tôi đã
được ông bà, bố mẹ dạy cách làm mành tre, giát giường. Tới khi tôi lập
gia đình thì lại truyền dạy cho con cháu, gia đình nào ở đây cũng vậy.
Cũng theo ông, để làm được mành tốt thì khâu chọn nguyên liệu là rất
quan trọng. Trước đây thanh niên trong làng phải lên tận miền ngược như
Lào Cai, Yên Bái… để chọn mua tre nứa, song nhiều năm trở lại đây thị
trường mở rộng, biết tiếng làng mành mành Đỗ Xá nên nhiều thương lái
buôn tre nứa ở Thanh Hóa, Hòa Bình tìm về tận nơi chào bán, khâu vận
chuyển cũng được họ đảm bảo nên người dân không còn phải vất vả đi tìm
mối cung cấp vật liệu. Tùy theo kích thước làm mành, làm giát giường mà
người thợ sẽ chọn mua những thân tre, nứa già, có chiều dài phù hợp; sau
đó đem về pha nhỏ, lột bụng chỉ lấy phần cật gốc. Nếu muốn tăng độ bền
cho sản phẩm thì đem ngâm tre nứa một thời gian xuống nước ao bùn, sau
đó phơi khô mới đem làm tiếp các công đoạn khác.
Sản
phẩm của làng Đỗ Xá rất đa dạng nhưng hai mặt hàng tiêu thụ chủ yếu là
mành mành và giát giường. Tùy theo yêu cầu của khách hàng, kích thước
của sản phẩm mà người đan sẽ dùng trái gắp (còn gọi là xâu móc) đôi hoặc
đơn. Đối với mành nan nhỏ dùng xâu móc đơn, còn mành nan to hay giát
giường phải dùng xâu móc đôi mới giúp tấm mành, giát làm ra có độ khít,
bền đẹp. Khi đan người thợ cũng cần chú ý lật mặt từng sợi nan, sao cho
mặt cật và mặt lõi đan xen nhau thì lúc đem sử dụng tấm mành mới tránh
khỏi bị cong vênh. Vì làm hoàn toàn bằng thủ công nên trung bình một lao
động bình thường chỉ làm được tối đa khoảng 5m2 mành/ngày. Có nhiều
loại mành và giát khác nhau, cỡ mành 1m2 có giá khoảng 120.000 đồng,
mành 1m5 là 140.000 đồng… Ngoài việc tự bán lẻ ngay tại hộ gia đình, ở
Đỗ Xá có chợ chuyên thu mua sản phẩm mành mành, giát giường ở thôn
Trung. Chợ thường họp vào lúc sáng sớm để thương lái các nơi tới thu mua
đem đi các tỉnh xa.
Hiện
nay vào mùa hè, nhu cầu tiêu thụ giát giường tre nứa tăng lên khá mạnh.
Giát giường bằng cật tre, nứa mang “thương hiệu” Đỗ Xá có ưu điểm là
rất chặt, khít nên khi trải chiếu nằm không bị đau lưng như các loại
giát giường gỗ nan thưa thông thường. Các công đoạn gia công lại kĩ
lưỡng nên sản phẩm có độ bền cao, khó bị mối mọt, có thể dùng đến mươi
mười lăm năm chưa hỏng. Ông Đỗ Đình Bổn thuộc một trong những hộ có
nhiều đơn đặt hàng ở làng Đỗ Xá cho biết: Thường làm theo yêu cầu đặt
riêng của khách, tùy theo đó mà chọn loại nguyên vật liệu đáp ứng chất
lượng ở nhiều mức độ khác nhau, giá thành cũng theo đó mà thay đổi. Giát
giường có giá trung bình khoảng 100.000 – 120.000 đồng/m2, giá mành từ
50.000 – 80.000 đồng/m2. Sau khi trừ chi phí, một ngày công lao động của
một người cũng được trên dưới 70.000 đồng nhưng phải với điều kiện có
đơn đặt hàng thường xuyên. Từ tháng 4 bắt đầu vào mùa nóng thì hàng bán
được nhiều, còn mùa lạnh thường chậm hơn.
Những
năm gần đây, nhiều gia đình có xu hướng quay lại bài trí nhà cửa theo
nếp xưa, lối cổ. Các khách hàng là thủ từ, thủ đền, các cơ quan, doanh
nghiệp và nhiều nhà dân ở một số tỉnh phía Bắc tìm đến làng nghề Đỗ Xá
đặt mua sản phẩm mành tre truyền thống. Nhiều gia đình khác ở Đỗ Xá như
hộ các ông Đỗ Duy Năng, Đỗ Duy Long, Nguyễn Văn Hy, Vũ Thường Bóng…(xóm
6), Đỗ Đình Đoàn (xóm 11)… từng có thời gian bỏ nghề, nay đã khôi phục
lại. Nghề đan mành truyền thống đã tạo việc làm thường xuyên cho hàng
trăm lao động, cùng với một lượng lao động khác làm các dịch vụ phụ trợ
như cung cấp nguyên liệu tre nứa, dây móc, dây dù, cước sợi, đem mành
tre đi tiêu thụ.
Phụ
phẩm sau khi làm mành mành, giát giường là phần bụng tre, bụng nứa được
người dân tận dụng để nhận thêm hàng mã về gia công hoặc đem bán cho
những người có nhu cầu tới lấy cất, góp thêm phần nào thu nhập cho cuộc
sống của người dân nơi đây. Nghề đan mành tre, giát giường đem lại cho
mỗi người làm công việc này nguồn thu từ 1,5 – 2,5 triệu đồng/tháng.
Nhiều hộ gia đình có ba, bốn lao động cùng tham gia và có việc làm
thường xuyên, mức thu nhập khá hơn so với bình quân của nhiều vùng nông
thôn khác. Việc giữ nghề truyền thống đã giúp nhiều hộ gia đình đi lên
với kinh tế khá giả, làng mành mành khi xưa nay đã trở thành phố mành
mành Đỗ Xá, sản phẩm có uy tín và được khách hàng khắp mọi miền cả nước
ưa chuộng.
Theo: TTXVN