Nghệ nhân Phạm Nguyên và ông Nguyễn Văn Dũng, Bí thư chi bộ - Chủ nhiệm HTX Dịch vụ Nông nghiệp Kim Lan đang chia sẻ với các bạn trẻ về kỹ thuật làm gồm. (Ảnh: M.H)

Cuối tuần, Hà Nội mưa nồm ẩm ủ rũ. Bầu trời âm u nằng nặng nước không ngăn nổi sự háo hức khám phá Kim Lan của chúng tôi. Đi cùng tôi còn có hai người bạn Ấn Độ, Rashmi và Mina. Ngắm làn mưa bụi giăng giăng qua kính ô tô, Rashmi chia sẻ: “Tôi đến Bát Tràng nhiều lần rồi mà giờ mới biết đến Kim Lan. Tôi rất thích sự phong phú và vẻ đẹp của men gốm Việt Nam. Chuyến đi nào đến các làng gốm, tôi cũng sưu tầm được kha khá đồ lưu niệm”.

Vài câu chuyện bông đùa của chúng tôi làm quãng đường ngắn lại. Qua cầu Thanh Trì, chúng tôi đi theo đường Xuân Quan xuôi về phía Nam. Qua cầu Xuân Quan thì làng gốm Kim Lan hiện ra ngay sau một ngã rẽ phải. Nhìn nét háo hức trên khuôn mặt Rashmi và Mina, tôi mong Kim Lan không làm hai cô bạn Ấn Độ thất vọng. Và mọi thứ đã diễn ra còn hơn cả mong đợi…

Sáng tạo từ đơn hàng lớn

Đón chúng tôi ngay từ đầu làng, ông Nguyễn Văn Dũng, Bí thư chi bộ, Chủ nhiệm Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Kim Lan (HTX) hài hước: “Điểm dừng đầu tiên, mời quý khách ghé thăm Bảo tàng gốm sứ Kim Lan - bảo tàng cấp xã đầu tiên của cả nước”.

Thấy cả ba chúng tôi tròn mắt ngạc nhiên, ông Dũng lý giải: “Đây là nơi trưng bày các sản phẩm gốm cổ được khai quật, giúp du khách hiểu hơn về gốm sứ cổ Kim Lan. Theo bản Ngọc phả do Nguyễn Bính - Đông Các đại học sĩ hàn lâm viện soạn năm 1472 và bản minh văn trên chuông chùa Cả (Linh Ứng Tự) và các bản thần tích, câu đối, văn tế, văn bia... các cụ xác định tên làng Kim Lan có từ thời Cao Biền xây thành Đại La, tức thế kỷ thứ IX. Còn Bát Tràng hay Kim Lan có trước thì tôi nghe nói các nhà khảo cổ chưa khẳng định được vì chưa đủ căn cứ. Mình cứ giữ cái nghề của cha ông trước, còn thì việc chuyên môn, để các nhà khảo cổ lo”.

Chỉ vào chiếc chum đựng rượu ngay đầu xưởng, ông Dũng nói: “Đây là một trong những sản phẩm làm từ chất liệu đất đỏ và tôi tự hào khi mình được tham gia tìm tòi để sáng tạo nên chất liệu mới này vào năm 2004. Gần 20 năm trôi qua, giờ đây các xưởng ở Bát Tràng và Kim Lan đều dùng chất liệu này, nhưng để có được chất liệu đó là cả một hành trình”.

Năm đó, ông Dũng ký được hợp đồng lớn, sản xuất 150.000 sản phẩm cho một công ty xuất khẩu gốm ra nước ngoài. Không có việc cũng lo, có nhiều việc càng lo, vì lấy đâu ra lượng đất sét đủ để nặn ngần đó sản phẩm bây giờ? Ngày đêm vắt óc, vắt não và thử nghiệm, cuối cùng, anh em ông Dũng và Thanh bảo nhau: Bản chất đất sét cũng là oxit sắt mà đất đỏ cũng là oxit sắt. Vậy làm cách nào để tận dụng được nguồn đất đỏ mà làm gốm thì tuyệt vời.

Ông Nguyễn Văn Dũng hướng dẫn du khách người Ấn Độ, bà Rashmi trải nghiệm làm gốm. (Ảnh: M.H)

Nghĩ là làm, ông Dũng và ông Thanh đạp xe lên tận Sóc Sơn mua một xe sỏi ruồi. Sau mấy tháng trời thử nghiệm trộn sỏi ruồi và đất sét theo nhiều tỷ lệ và cuối cùng tìm ra một thứ nguyên liệu đất đỏ hoàn hảo để sản xuất gốm. “Giờ đây, có đến 40% các xưởng ở Kim Lan sử dụng nguyên liệu này để sản xuất gốm và ở bên Bát Tràng cũng có nhiều nhà dùng loại này. Người ta chỉ biết dùng chứ chắc ít ai biết nguồn gốc của nó và người tìm ra nó. Vì hai làng cạnh nhau nên các sản phẩm của Kim Lan cũng chẳng kém cạnh Bát Tràng, nhưng người tiêu dùng thì lại ít biết đến hai chữ Kim Lan – dù có những sản phẩm mà họ đang sử dụng chỉ Kim Lan mới có. Đó cũng là điều khiến người thợ chúng tôi khá chạnh lòng”, ông Nguyễn Văn Dũng chia sẻ.

Ở Kim Lan, có một điều đáng tự hào khác là chất lượng sản phẩm của các xưởng tương đối đồng đều, cả về hình thức lẫn chất lượng gốm. Chính vì thế mà hầu hết các hộ ở đây đều có thể tham gia hợp tác sản xuất các đơn hàng xuất khẩu. Những công ty chuyên xuất khẩu hàng gốm sứ ra nước ngoài như Tùng Lâm, Ban Mai hay Văn Minh… đều đặn xuất đi những đơn hàng lớn do Kim Lan sản xuất. Một xưởng không đáp ứng được thì vài xưởng xúm lại để sản xuất cho kịp tiến độ. Ở Kim Lan không có cái ồn ào thường thấy ở các làng nghề, nhưng lòng yêu nghề, kinh nghiệm sản xuất, sự khéo léo và sáng tạo thì lại chẳng hề kém ai…

Cùng dạo bước trên đường làng ngăn nắp, Rashmi trầm trồ: “Sản phẩm ở đây tuyệt vời quá! Đường phố rất gọn gàng. Người dân không bày sản phẩm lấn chiếm vỉa hè”. Nghe tôi nói lại lời Rashmi, ông Dũng nói thêm: “Ở đây, mỗi cửa hàng đều bán sản phẩm do chính họ sản xuất. Bạn đến cửa hàng nào cũng sẽ được gặp gỡ với chính người làm ra sản phẩm mà họ bày bán. Đó là điều thú vị ở Kim Lan mà khách nước ngoài đều thích thú”.