Từ
trung tâm hành chính H. Phú Ninh, đường về làng nghề đan tre Tam
Vinh (nay là khối phố Tam Cẩm, thị trấn Phú Thịnh, H. Phú
Ninh) mát rượi bởi hai bên đường là những lũy tre làng xanh
um...
Khi biết chúng tôi đến để tìm hiểu về làng nghề,
ông Nguyễn Thạnh vui lắm. Tay thoăn thoắt chẻ tre chuẩn bị đan
mủng, ông cho biết: Nghề đan lát Tam Vinh hình thành đã hơn 300
năm. Từ thời “cha sinh mẹ đẻ”, ông sinh ra đã thấy hàng tre xanh
trước nhà, lớn lên một chút đã biết cầm rựa chẻ tre rồi vót
nan, đan cái rổ cái sàng... Ở làng đan tre Tam Vinh, ngay từ nhỏ
đã theo cha mẹ, ông bà học chẻ tre, đan lát. Cứ thế, thế hệ
sau nối tiếp thế hệ trước, nghề mây tre đan như đã thấm vào
nếp sống, nếp nghĩ trong sinh hoạt thường ngày ở đây. Quanh năm,
ngoài những ngày bận bịu với đồng áng vào mùa gặt, mùa
cấy, sau đó người dân làng trở về với nghề đan tre. 75 tuổi là
chừng ấy năm ông Thạnh gắn bó với nghề này.
Ông Thạnh
bảo, có lẽ thời trước ông bà mình đã tinh tế nhận thấy đây
là vùng đất khô cằn, trồng cây lúa, cây khoai, cây sắn khó mà
trụ nổi qua ngày, nên nghĩ ra nghề đan lát, từ cái nong phơi
lúa, cái rổ đi chợ, cái mủng đựng lúa, gánh phân, đựng con
tôm, con cá... Từ những sản phẩm phục vụ cho cuộc sống thường
ngày, người dân làng Tam Vinh nghĩ ra việc sản xuất thêm nhiều
mặt hàng khác từ cây tre để trao đổi buôn bán với các vùng lân
cận, kiếm thêm nguồn thu nhập. Vì vậy, làng nghề phát triển
mang tính tự phát, các sản phẩm chủ yếu phục vụ cho sản xuất
nông nghiệp và trong sinh hoạt thường nhật.
|
Ở Tam Vinh, nhà nào cũng đan tre. |
Trước
đây, thời Pháp thuộc, làng đan tre Tam Vinh là thôn Thạnh Đức
có 5 phái Nam - Hương - Long - Bà Rít - Đức và gồm 4 xóm Cót -
Bồ - Thúng - Mủng vì mỗi xóm ban đầu chuyên đan mỗi loại cót -
bồ - thúng - mủng, sau đó mới ngó bắt chước theo, phát triển
đan nhiều thứ. Hầu hết con cháu của các họ tộc như Đặng Tánh,
Dương Tánh, Nguyễn Lê, Phạm đến lập nghiệp, chủ yếu sống bằng
nông nghiệp và đan lát là nghề phụ do các bậc cao niên để
lại. Để làm được nghề đan tre này thì thời gian học việc
không lâu, dụng cụ rất đơn giản, chỉ cái rựa, cái cưa là có
thể theo nghề. Nhưng quan trọng hơn hết đòi hỏi người đan tre
phải có đôi bàn tay khéo léo, tỉ mỉ và sự kiên trì, chịu
khó.
Muốn đan được một sản phẩm không đơn giản. Bắt đầu
là chọn tre, rồi chặt, cưa, che nan... Thường chọn phần gần gốc
nhất để làm vành tròn lót trong, lót ngoài, đoạn giữa chẻ
nan và đoạn gần ngọn chẻ nan mảnh hơn để đan phần miệng, như
vậy để dễ lận vành và đây là công đoạn khó nhất, quen tay mới
làm được. Trước đây, mỗi nhà hoặc mỗi người tự thực hiện
tất cả các khâu trên để có một sản phẩm hoàn chỉnh mang đi
bán ở phiên chợ. Giờ đây, cách làm việc đã được “chuyên môn
hóa” từ mỗi công đoạn. Nghĩa là mỗi người chuyên mỗi việc như
cưa, chẻ nan, đan mê, lận vành nên năng suất vừa cao lại chất
lượng hơn. Gắn bó với nghề, ông Thạnh bây giờ đã là một “tay
đan” lão luyện của làng đã vui vẻ chia sẻ “bí quyết” nghề
nghiệp.
Đi vòng quanh làng Tam Vinh thấy nhà nào cũng bày
la liệt trong nhà ngoài sân những đoạn tre đã được cưa sẵn,
những nan tre được xếp ngay ngắn đang bày ra phơi. Ông Nguyễn
Thanh Bình, Trưởng thôn cho biết: Cái nghề được coi là phụ nhưng
đã giúp nhân dân địa phương thoát cảnh thiếu đói, ăn đong trong
những ngày giáp hạt. Song, có lúc cũng bộn bề những lo toan
trăn trở bởi chuyện nghề, cái nghiệp, hướng đi cho sản phẩm.
Bởi
càng ngày, nhu cầu đời sống càng cao, các sản phẩm làm bằng
nhựa đang thay thế dần những sản phẩm tre. Nhưng rồi, họ vẫn
thiết tha, gắn bó với nghề và tìm hướng đi thích hợp. “Nếu
người dân chỉ gắn bó với cây lúa, cây khoai thì chỉ có đủ ăn
qua ngày, tôi nghĩ thế. Răng có nhà cửa khang trang, rồi xe máy,
ti vi, nuôi con ăn học, đủ thứ nữa...”, ông Bình khẳng định.
Ngày trước, nhà nào cũng đan lát nhưng chỉ làm ra chiếc rổ,
chiếc rá hay cái quạt nan... mang đi bán mỗi phiên chợ huyện
“kiếm đồng ra, đồng vào” lúc nhàn rỗi thì nay, họ đã có cách
làm ăn bài bản hơn, nghĩa là tìm đầu ra cho sản phẩm của
mình có nơi tiêu thụ nhiều như các cơ sở đánh bắt, chế biến
cá biển ở trong tỉnh như Núi Thành, Duy Xuyên, Hội An hay tận
thành phố Đà Nẵng.
Qua bàn tay khéo léo của người dân Tam
Vinh, từ những cây tre gắn bó với dân làng đã trở thành những
loại vật dụng rất gần gũi và cần thiết với cuộc sống của
người nông dân... Anh Đặng Văn Cờ, một nông dân sản xuất giỏi
của làng nghề phấn khởi cho biết: “Tôi vừa nhận hợp đồng đan
loại thúng to cho những chủ hộ đánh cá biển ở Núi Thành,
Thăng Bình và Hội An. Có hàng làm quanh năm đấy chứ!”. Hiện
nay, có khoảng 200 hộ với hơn 500 lao động làm nghề đan lát mây
tre phục vụ nhu cầu của nhân dân trong và ngoài tỉnh, hằng năm
bán ra thị trường hơn 2 triệu sản phẩm các loại, tạo thu nhập
tăng thêm vào cho đời sống người dân cùng với các ngành nghề
khác, đồng thời góp phần giải quyết lao động nông nhàn của
địa phương.
Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về
bảo tồn và phát triển nghề truyền thống, làng nghề Tam Vinh
từng bước được khôi phục và phát triển. Ban đầu nhà nước đầu
tư xây dựng cơ sở hạ tầng, những con đường liên thôn, liên xóm
đã được bê tông hóa và mở lớp tập huấn đào tạo nghề. Số hộ
làm nghề đan lát ngày càng nhiều và thị trường tiêu thụ ngày
càng được mở rộng. Ông Bình cho biết, sau khi tìm hiểu thị
trường đã quyết định bỏ vốn ra mua sản phẩm của bà con, có
hộ được ông cho ứng tiền trước mua tre về đan, sau đó bán lại
sản phẩm cho ông. Như vậy, bà con an tâm có “vốn” và cả đầu ra.
Đến nay, toàn khối phố Cẩm Thịnh chỉ còn dưới 8% hộ nghèo
(chủ yếu là người già đơn thân).
Đặc biệt, khi H. Phú Ninh
thành lập trung tâm hành chính huyện tại đây, làng nghề Tam
Vinh thuộc khối phố Tam Cẩm của thị trấn Phú Thịnh đã mở ra
cho làng nghề này một hướng phát triển mới. Trong tiến trình
xây dựng huyện nông thôn mới, H. Phú Ninh xác định phát triển
ngành nghề nông thôn phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế -
xã hội và quy hoạch nông thôn mới sẽ đảm bảo sự bền vững,
đồng thời qua đó cũng khai thác hết tiềm năng, lợi thế của
địa phương, mà đảm bảo được môi trường. Làng nghề đan tre Tam
Vinh đã được công nhận là một trong 19 làng nghề tiêu biểu của
tỉnh Quảng Nam. UBND thị trấn Phú Thịnh đã lập đề án phát
triển làng nghề Tam Vinh.
Theo kế hoạch, sẽ quy hoạch phát
triển làng nghề, chú trọng đào tạo nghề, nhất là nghề thủ
công mỹ nghệ để cho ra các sản phẩm có mẫu mã phù hợp với
thị trường, thị hiếu người tiêu dùng. Hy vọng rằng, với sự
quan tâm, giúp đỡ của các ngành chức năng và chính quyền địa
phương, làng sẽ được khởi sắc hơn nữa. Để rồi quanh năm, trong
sân ngoài ngõ mọi nhà nơi đây, dưới bóng mát của hàng tre quê
nhà, những đôi tay tài hoa thoăn thoắt đan tre và sản phẩm ấy
tỏa đi muôn nơi...
Theo: cadn.com.vn