Do sự phát triển lớn mạnh
của các cơ sở dệt máy, do sản xuất nhanh, giá thành rẻ, mẫu mã đa dạng
nên sản phẩm dệt tay truyền thống của đồng bào có nguy cơ bị mai một. Từ
95% gia đình làm nghề này, nay giảm xuống chỉ còn 60% và chỉ sản xuất
cầm chừng, số lượng ít, phục vụ chủ yếu cho lễ nghi tôn giáo địa phương.
Truyền dạy kỹ thuật tạo hình hoa văn cổ cho các học viên. |
Các
hoa văn cổ dường như rơi vào quên lãng và chỉ có một số người lớn tuổi
còn duy trì. Nhiều hoa văn đang đứng trước nguy cơ thất truyền cùng với
sự ra đi của các nghệ nhân cao tuổi. Một nhóm nhà nghiên cứu trẻ về văn
hóa Chăm đã kết hợp với Ban quản lý làng nghề Mỹ Nghiệp lập dự án “Khôi
phục và Bảo tồn nghề dệt tay” và đặc biệt chú trọng đến hoa văn cổ đã
thất truyền trong làng nghề này.
Thống kê và sưu tầm
Tháng
4/2015 ông Quảng Đại Tuyên - Nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học
Queensland, Australia đã phối hợp cùng với các ông Thập Hồng Luyện -
Trung tâm nghiên cứu văn hóa Chăm Ninh Thuận, ông Phú Tuệ Năng, Hàm Minh
Thiệu - Chủ nhiệm HTX làng nghề dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp, ông Hải Văn
Thành - (Phòng di sản) Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Ninh Thuận cùng
các nghệ nhân và đông đảo bà con làng dệt Mỹ Nghiệp lên kế hoạch triển
khai dự án khôi phục và bảo tồn hoa văn cổ thổ cẩm Chăm. Dự án được hỗ
trợ bởi Trung tâm trao đổi giáo dục với Việt Nam (CEEVN) và Quỹ hỗ trợ
bảo tồn nghệ thuật văn hóa dân gian.
Các
thành viên trong nhóm đã thống kê và sưu tầm các hoa văn đã và đang bị
thất truyền trong các làng Chăm. Các hoa văn cổ sưu tầm được lưu trữ
bằng hiện vật và số hóa.
Hoa văn trong thổ cẩm Chăm bên cạnh giá
trị thẩm mỹ, còn phản chiếu đặc trưng sinh hoạt văn hóa, xã hội và tôn
giáo Chăm. Thông qua hoa văn có thể phân biệt giới tính, giai cấp, địa
vị xã hội, chức sắc tôn giáo… Chính vì vậy hoa văn là nhân tố quan trọng
cần phải giữ gìn và bảo tồn trong nghề dệt cổ truyền của đồng bào Chăm.
Hoa văn cổ trên sản phẩm thổ cẩm của đồng bào Chăm. |
Dự án đã sưu tầm được 95 hoa văn. Theo nghiên cứu phân loại ban đầu, nhóm dự án đã chia ra thành 3 nhóm hoa văn khác nhau:
Nhóm hoa văn truyền thống phổ biến mà các nghệ nhân vẫn còn đang lưu giữ và sản xuất được.
Nhóm
hoa văn truyền thống mà các nghệ nhân vẫn còn lưu giữ nhưng cấu trúc
hoa văn phức tạp nên không sản xuất thường xuyên mà chỉ có những ngày lễ
lớn như: Tang ma, cưới hỏi, lễ thăng chức của chức sắc… các nghệ nhân
lớn tuổi phải rất kỳ công mới có thể khôi phục lại được.
Nhóm hoa văn cổ truyền đã thất lạc, hiện nay chỉ có các chức sắc và các nhà sưu tầm đang giữ lại một vài mẫu.
Khôi phục và bảo tồn
Sau
quá trình sưu tầm, dự án bắt đầu khôi phục các hoa văn qua đôi tay vàng
của các nghệ nhân. Hiện nay số nghệ nhân thạo nghề dệt ở Mỹ Nghiệp còn
rất ít, do đó việc khôi phục gặp rất nhiều khó khăn. Thời gian đầu dự án
chỉ khôi phục được khoảng 22 hoa văn cổ tiêu biểu, với sự nỗ lực và tâm
huyết rất lớn của các nghệ nhân cao tuổi như cụ Vạn Thị Thảng, Vạn Thị
Cư, Hán Thị Hai và Đạt Thị Nam. Số còn lại được các nghệ nhân cùng nhau
nghiên cứu, bàn bạc các kỹ thuật tạo hình sao cho hợp lý, cân đối và
nhanh nhất có thể.
Sản phẩm dệt truyền thống của làng nghề Mỹ Nghiệp. |
Song
song với quá trình khôi phục, nhóm dự án còn tổ chức mở lớp truyền dạy
cách tạo hình hoa văn cổ cho 12 học viên được lựa chọn với tiêu chí tay
nghề thuần thục và có niềm đam mê với nghề dệt truyền thống. Lớp học
được thực hiện trong sáu tháng và đến nay cơ bản các học viên đã có thể
tạo hình được những hoa văn cổ tiêu biểu trong đời sống hàng ngày đã bị
thất truyền trước đây.
Việc truyền dạy kỹ thuật tạo hình hoa văn
góp phần thiết thực vào việc bảo tồn và lưu truyền nghề dệt thổ cẩm của
đồng bào Chăm hiện nay và cho các thế hệ kế tiếp trong tương lai.
Trong
số các học viên đang theo học, có những hướng dẫn viên du lịch không
chuyên cho làng nghề. Họ giới thiệu cho du khách về vẻ đẹp của thổ cẩm
Chăm, dệt tại chỗ cho các du khách có nhu cầu viết tên hay một từ ngữ
nào đó yêu thích bằng hoa văn để làm vật lưu niệm.
Theo: baotintuc.vn