Ðộc đáo một làng nghề
Theo quốc lộ 18 hướng đi Phả Lại, rẽ trái xuống con đường làng nhỏ,
qua chợ Châu Cầu, hai bên đường về làng gốm Phù Lãng, những dãy chum,
vại, tiểu, quách được xếp gọn gàng giống như "bức tường" ôm trọn lấy
làng.
Chúng tôi đến nhà nghệ nhân Phạm Thế Tuệ (68 tuổi) đúng lúc gia đình
đốt mẻ gốm mới. Vừa chêm củi vào lò, bác cho biết: "Tôi mới gây lò từ
trưa hôm qua, đến giờ lửa chuyển sang mầu trắng, men gốm óng ánh như
thế này là trưa nay có thể dỡ lò". Trong xưởng, một tốp dăm sáu công
nhân đang miệt mài nặn, tô vẽ sản phẩm mới còn ướt đỏ mầu đất.
Bên chén trà được pha trong chính sản phẩm mình làm ra, bác Tuệ nói:
Nếu gốm Thổ Hà lấy nguyên liệu chủ yếu là đất sét xanh, gốm Bát Tràng
là đất sét trắng thì gốm Phù Lãng là đất sét hồng đỏ gạch. Sản phẩm
được làm thủ công từ khâu nặn, chuốt đến trang trí, vẽ hoa văn, lên men
rồi phơi khô dưới nắng tự nhiên... Xương đất sét có mầu hồng nhạt, khi
nung ở nhiệt độ cao sẽ chuyển sang hai mầu men chủ đạo là nâu vàng và
nâu đen (men da lươn). Dáng của gốm mộc mạc, thô phác, nhưng khỏe
khoắn, chứa đựng vẻ đẹp nguyên sơ của đất với lửa. Ðó chính là yếu tố
tạo nên sức hút đặc biệt của gốm Phù Lãng.
Ðể làm ra những đồ gốm mộc mạc, lắng đọng tình người trong đất, người
thợ gốm đã đổ bao mồ hôi, công sức. Chị Phạm Thị Hà, con bác Tuệ đang
chân vần bàn xoay, tay thoăn thoắt se đòn, cho biết, đất làm gốm mua từ
Bắc Giang rồi vận chuyển về đây qua đò sau đó đem đi phơi cho bạc màu,
đập thành những viên nhỏ, rồi cho "ngậm" nước. Tiếp đến là khâu xéo
tròn, nề đất năm đến bảy lần cho mịn, sờ vào êm tay, cảm giác đất
nhuyễn không còn sạn, lúc đó mới có thể se. Tạo hình xong, nếu sờ vào
xương gốm không còn dính sẽ dùng lực đấm, thúc từ bên trong để tạo ra
những hoa văn bên ngoài theo ý muốn của người thợ. Khi xương gốm chuyển
sang mầu trắng nhạt sẽ tiến hành ve, nạo sản phẩm và công đoạn cuối là
phủ men, đem phơi, khi nào lớp men phủ chuyển qua mầu trắng đục sẽ cho
vào nung.
Nét độc đáo của gốm Phù Lãng được lưu giữ qua bao đời, chủ yếu sử
dụng chất liệu tự nhiên làm men. Tro từ các loại cây lim, sến, nghiến,
táu thêm vôi sống, sỏi nghiền nhỏ và bùn phù sa trắng trộn đều thành
khối, để khô, sau đó đập nhỏ cho vào nước khuấy đều tạo men.
"Phó lò" Phạm Tự Tại là chủ cơ sở "Gốm Tại" giải thích: Ðể nung gốm,
phần lớn người dân sử dụng lò rồng được thiết kế theo kiểu lò nằm, chia
thành ba khoang, cật lò phẳng, đáy phẳng nhưng dốc từ cửa lò lên ống
khói. Gốm đưa vào lò được sắp xếp khoa học, những vật nhỏ như bình hoa,
đèn ngủ được đặt gọn gàng trong những chum, vại lớn để tiết kiệm diện
tích. Củi để đốt lò phải đượm lửa. Khi nung gốm, người có kinh nghiệm
nhìn sắc lửa sẽ biết khi nào gốm "chín".
Chuyển mình khi hội nhập
Trên chất liệu mà hàng trăm năm trước cha ông từng dùng, những năm
gần đây, nhiều nghệ nhân trẻ được đào tạo từ các trường mỹ thuật đã
"thổi hồn" vào đất, sáng tạo và phát triển những tinh hoa của nghề gốm.
Những sản phẩm được vẽ, khắc chìm hay đắp nổi, khoét lỗ, tạo ra các
"mắt" gốm. Mỗi sản phẩm gốm hôm nay có sự phát triển mới về kiểu dáng
nghệ thuật từ bàn tay khéo léo và sự thăng hoa của những người trẻ làm
gốm.
Gốm Nhung và gốm Thiều được coi là hai thương hiệu tiên phong trong
dòng gốm mới ở Phù Lãng. Ðầu tiên phải kể đến gốm Nhung, cơ sở sản xuất
lâu đời và phát triển hơn 10 năm nay. Các thợ trẻ luôn cố gắng tìm
tòi, thể hiện sản phẩm trên nhiều chất liệu khác nhau. Một số mẫu gốm
tinh xảo lấy cảm hứng từ thiên nhiên cỏ cây, hoa lá. Những tác phẩm của
gốm Nhung đã tạo được chỗ đứng trên một số thị trường yêu cầu cao như
Nhật Bản, Hàn Quốc...
Với mầu đất nung đỏ cộng với sự hòa sắc bằng các chế phẩm thay men,
các họa sĩ trẻ đã tạo ra nhiều sản phẩm lạ mắt, cách tạo hình phong
phú, vừa đậm nét cổ truyền vừa mang hơi thở đương đại mà gốm Nhung, gốm
Thiều, gốm Ngọc, gốm Tại và nhiều cơ sở sản xuất gốm khác đã khẳng
định thương hiệu trên thị trường. Anh Nguyễn Minh Ngọc, chủ cơ sở gốm
Ngọc tâm sự: Trước kia, cha ông chỉ làm những sản phẩm gia dụng, tâm
linh, sau này, khi sản phẩm sản xuất từ nhựa phát triển mạnh thay thế
sản phẩm gốm truyền thống, nhiều gia đình phải sản xuất cầm chừng hoặc
tạm nghỉ. Chứng kiến cảnh làng nghề bị mai một, chúng tôi không khỏi xót
xa. Sau khi thế hệ đàn anh gốm Nhung, gốm Thiều thành công với gốm mỹ
nghệ, năm 2001, anh Ngọc quyết tâm thi đỗ vào Trường đại học Mỹ thuật
công nghiệp Hà Nội. Vừa học vừa làm, những kiến thức ở nhà trường đã
giúp ích rất nhiều cho anh trong việc tạo hình, phối mầu sản phẩm.
Hiện nay, anh Ngọc có cơ sở gốm khá lớn, tạo việc làm, thu nhập cho
hàng chục công nhân.
Hội tụ các yếu tố văn hóa, lịch sử, mỹ thuật qua nhiều thế hệ, gốm
Phù Lãng đã trở thành điểm đến hấp dẫn đối với khách du lịch trong và
ngoài nước. Họ tới đây không chỉ để tìm hiểu nghệ thuật làm gốm hay đơn
giản là quan sát, chụp lại những bức ảnh về phong cảnh thiên nhiên,
con người hiền hòa mà có thể tự tay nặn vuốt sản phẩm mình yêu thích,
lưu lại những kỷ niệm đẹp. Một du khách người Nhật Bản sau khi đến tham
quan, bộc bạch: "Trước khi đi, tôi chỉ biết làng gốm qua những bức ảnh
về chum, vại, lọ hoa, chậu cây làm bằng gốm. Ðến rồi, khi trở về, ấn
tượng đọng lại là những món quà đặc biệt từ nụ cười, sự thân thiện, đến
vẻ hồn hậu, chân chất của người dân".
Theo : nhandan.org.vn