Làng
nghề dệt Cổ Chất nằm ven dòng sông Ninh nổi tiếng với nghề trồng dâu
nuôi tằm, ươm tơ, dệt lụa. Từ thành phố Nam Định theo quốc lộ 21 hoặc
xuôi theo dòng sông Hồng khoảng 20 km về phía Đông nam du khách tới thăm
làng dệt lụa Cổ Chất.
Đây là làng nghề truyền thống có từ khá lâu của
Nam Định. Suốt chiều dài lịch sử vài trăm năm sinh tồn với nghề dâu tằm,
Cổ Chất trở thành một làng nghề nổi tiếng khắp vùng miền gần xa. Mỗi
gia đình ở đất này có thể ví như một lò ươm tơ. Người Cổ Chất có phong
thái tao nhã hiền hòa, sớm hôm cần mẫn bên nong dâu, bên nong tằm né
kén.
Nghề dâu tằm Cổ Chất xưa còn đơn sơ, người dân lấy
tơ tằm đan lưới đánh bắt cá trên sông nước. Sau này, người Cổ Chất đã
du nhập nghề ươm tơ dệt lụa trải qua nhiều thế kỷ đã trở thành làng nghề
tơ Cổ Chất ngày nay. Tơ Cổ Chất đã nổi tiếng hàng thế kỷ qua. Vào đầu
thế kỷ XX, Tư bản Pháp đã xây một nhà máy ươm tơ ở ngay đầu làng Cổ Chất
để khai thác kỹ năng lao động và tiềm năng vùng dâu tằm sông Ninh. Năm
1942, Chính phủ phong kiến Nam triều mở hội chợ đấu xảo ở Hà Nội, thu
hút tài hoa vào nơi phù hoa Hà Nội xưa. Ông Phạm Ruân ở làng tơ Cổ Chất
đem tơ của làng minh lên Hà Nội dự đấu xảo. Tơ Cổ Chất lừng danh từ đó
và ông Phạm Ruân được Phủ Thủ Hiến Bắc Kỳ đương thời phong: " Cửu phẩm
công nghệ". Bao năm qua rồi, chiến tranh tàn phá nương dâu, lò ươm sụp
đổ, thiên tai làm hư hại đất dâu tằm sông Ninh, nhưng cho dù bao phen
thăng trầm của lịch sử thì tơ Cổ Chất vẫn là sản vật quý cho tỉnh Nam
Định xưa và nay. Các thương nhân thời ấy đã về Cổ Chất, cất tơ lụa, đem
lên bán ở bến Đò Chè Nam Định. Đây là cảng của Nam Định vào thời kỳ
trước năm 1945. Tơ Cổ Chất và tơ của vùng Trực Ninh đã đi vào câu ca:
Hỡi cô thắt dải lưng xanh
Có về Nam Định với anh thì về
Nam Định có bến Đò Chè
Có tàu Ngô Khách, có nghề ươm tơ.
( Ca dao Nam Định)
Làng Cổ Chất có đền Vạn Cổ Hương và chùa Phổ Quang
tự. Đền chùa này đã hợp thành một quần thể kiến trúc của làng Cổ Chất
được Bộ Văn hóa (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cấp bằng di
tích lịch sử- văn hóa đền chùa Cổ Chất. Theo thần phả làng này, chùa thờ
Phật, đền thờ bốn vị Thánh tổ có công khai phá và dựng lên làng Cổ Chất
hơn bốn thế kỷ qua. Hằng năm vào ngày mồng 6 tháng 3 âm lịch, làng Cổ
Chất mở hội đón dân làng và khách thập phương tới dâng hương các vị
thành hoàng, tỏ lòng tri ân công đức của các bậc tiền nhân đã dầy công
xây dựng làng quê cho con cháu hôm nay. Trong lễ hội dân làng nô nức
rước kiệu, thi bơi chải và các trò chơi dân gian chọi gà, đánh đu, mở
đầu cho một mùa tơ vàng, mùa lúa bội thu và cầu may cho nhà nhà an khang
làm ăn thịnh vượng.
Làng dệt Cổ Chất với nghề truyền thống đã góp phần
cho đất nước một sản phẩm tơ lụa tô thắm cho vẻ duyên dáng của người
con gái Việt Nam. Đến làng nghề du khách được tận mắt nhìn những người
thợ thủ công ươm tơ, kéo kén dệt lụa trên những khung cửi gỗ thô sơ. Du
khách còn có dịp được quan sát cảnh những người nông dân chăn tằm. Sản
phẩm của làng nghề là một trong những món đồ lưu niệm mà du khách khó có
thể chối từ để kỷ niệm chuyến tham quan du lịch về Nam Định.
Theo Dulich