Cần biết - Dệt vải là công việc được cộng đồng người Êđê xem trọng và lấy làm tiêu chí để đánh giá người phụ nữ.
Trong xã hội Êđê truyền thống, nghề thủ công
được phân biệt theo giới tính, nếu như công việc của đàn ông là
đan gùi và rèn thì dệt vải và làm gốm là công việc của
người phụ nữ. Trong đó dệt vải là công việc rất được xem
trọng và lấy làm tiêu chí để đánh giá người phụ nữ, bởi vậy
người Êđê vẫn lưu truyền những lời nói vần:
Kmêč mrai thoh rai kơ bruă
Kngan thâo giêng kđiêng kđêˇč
(Người khéo léo biết se, nhuộm chỉ
Bàn tay biết dệt, ngón tay biết đan)
Quá trình tạo ra sản phẩm dệt được tiến hành
theo từng bước, để bắt tay vào công việc người phụ nữ phải
chuẩn bị đủ sợi bông đã nhuộm màu và phơi khô, màu nền và
các màu để tạo ra hoa văn và 2 bộ công cụ chính là khung giăng sợi
và khung dệt. Khung dệt của người Êđê chỉ là những bộ phận chuyên dùng
đơn giản, tách rời nhau, được sử dụng trong quá trình tạo ra sản phẩm.
Đầu tiên, họ phải giăng sợi dọc tạo thành thảm dài theo
đường khép kín, khi giăng sợi xong, toàn bộ số sợi trên thảm dọc được
xếp theo thứ tự hàng và nằm sát vào nhau, ở đầu trên cao của thảm sợi là
cây păđ buộc chặt vào sàn nhà hoặc song cửa sổ. Còn cây msa ở đầu dưới thấp tạo thành mặt phẳng nghiêng có độ chênh 45º, được buộc dây (klei), vòng ra sau lưng của người thợ dệt, dựa vào một tấm gỗ có bề mặt cong (kđŭk).
Trong khi dệt, người dệt ngồi ngay trên nền nhà hay ghế thấp hai chân
duỗi thẳng về trước, đạp vào một thanh gỗ cố định nằm ngang, việc làm
này giúp người dệt tự điều chỉnh độ căng của thảm sợi. Sản phẩm dệt
là những tấm vải dùng làm chăn, váy, địu, khố túi, quai túi,
khăn…; chất lượng vải bền, chắc, dày dặn, mặt vải thô.
Nét độc đáo trong các sản phẩm dệt của người
Êđê là các hoa văn thể hiện trên mặt vải, được bố cục chặt chẽ
theo chiều dọc tấm vải, với những mô típ hoa văn truyền thống về động
vật, thực vật (kđêˇč mnga wăt – dải cánh hoa, boh rui – quả rui, čim ruôi – chim dang cánh,...), về sinh hoạt nghệ thuật, tôn giáo, tín ngưỡng (kwak čing – dây treo chiêng, knuak – móc xích treo nhạc cụ, gơng kút – cột nhà mồ,... ), về sinh hoạt kinh tế (mnga ktơr - hình hoa ngô, boh dêh – co chỉ, kưi hna
– bẫy nỏ... Hoa văn không chỉ có tác dụng trang trí, bởi thông qua
hoa văn của trang phục ta có thể biết được người đó thuộc lớp
người nào trong xã hội ví như trang phục của tù trưởng, thầy
cúng.... Do đó khi dệt vải đồng thời dệt các sọc màu, các dải
hoa văn:
Ih kđêˇč kơ gŭ jing rup êmông
Kđêˇč kơ dlông jing rup mja
Kđêˇč rup krah wah tơl thoh rai kơ bruă
(Dệt hoa văn dưới hình con hổ
Dệt hoa văn phía trên hình con chồn
Dệt hoa văn ở giữa khéo léo không ai bằng)
Người phụ nữ Êđê dệt thổ cẩm không chỉ phục vụ
cho nhu cầu may mặc trong gia đình mà còn làm tặng phẩm cho
người thân; những sản phẩm đẹp, độc đáo có thể trao đổi với
giá trị bằng một con heo, thậm chí là trâu, bò. Ngày nay, nghề
dệt vải đang dần bị mai một, tại các buôn Êđê số người biết
dệt thổ cẩm ít dần. Để góp phần bảo tồn nghề thủ công truyền
thống này, hàng năm, Bảo tàng Đắk Lắk thường tổ chức các
hoạt động trình diễn nghề với sự tham gia của các nghệ nhân
dệt vải đến từ buôn Akŏ Dhông, buôn Ju... Thông qua các hoạt động
này, du khách có thể trải nghiệm quá trình tạo ra sản phẩm
dệt cũng như cảm nhận nét độc đáo của nghề thủ công truyền
thống này.
Theo : tuoitre.vn