Ông Nguyễn Hồng Khanh - Trưởng phường động Phú Bình đang
giữ nhịp chiếc trống Rồng đường kính 1,7m, to nhất tỉnh Nam Định
Bảo lưu văn hóa dân gian
Theo cách gọi dân gian thì phường động
là các hoạt náo viên múa sư tử, múa lân, đóng vai các nhân vật diễn các
tích trò cổ… trong đám rước tại các lễ hội đình, chùa hoặc trong đám
tang những người đại thọ. Xuất phát từ những yếu tố dân gian, hàng trăm
năm nay tại các địa phương đồng bằng sông Hồng đã xuất hiện những phường
động, ngoài việc tham gia biểu diễn ở địa phương, các phường động còn
thi thố tài nghệ với nhau tại các lễ hội cấp huyện, cấp phủ…
Cũng như các loại hình nghệ thuật dân
gian khác, những ngón nghề của phường được truyền lại cho cả nam và nữ,
để khi cần có thể huy động tất cả vào diễn các tích trò. Tất cả các
thành viên trong phường động đều ở cùng thôn Phú Bình, không cùng một
dòng họ nhưng họ rất ý thức được việc duy trì nét văn hoá dân gian độc
đáo của cha ông truyền lại. Ông Đặng Ngọc Kỳ - một thành viên phường
động Phú Bình cho biết: "Chúng tôi tham gia phường một cách tự nguyện,
đời ông cha đã tham gia nên con cháu nối dõi. Các thành viên trong
phường không gặp nhiều khó khăn khi tham gia tập luyện các tích trò, các
làn điệu trống ngũ lôi, thanh la bởi từ nhỏ đã xem ông cha diễn tập nên
thuộc nằm lòng”. Hiện nay hầu hết mọi việc từ hướng dẫn tập luyện,
truyền dạy các niêm luật của trống chiêng, trò tích đều do chính Trưởng
phường giảng dạy. Tuỳ thuộc vào vở diễn phục vụ lễ hội hay đám rước, đám
tang mà kiểu đánh chiêng trống hay trang phục phải thay đổi cho phù
hợp. Năm 2003, phường động đã đặt 3 chiếc trống đại: chiếc trống Rồng có
đường kính tới 1,7m, trống Phượng đường kính 1,5m, trống nhỡ đường kính
80cm do các nghệ nhân làng trống Đọi Tam (Hà Nam) chế tạo với kinh phí
khoảng 45 triệu, chưa kể 15 chiếc trống con. Chỉ với 3 chiếc trống nhưng
phường động đã phải đợi hơn 1 năm bởi người sản xuất phải chờ mua được
da trâu từ bên Lào do ta không có trâu cỡ lớn như vậy. Kể từ đó, đội
trống Rồng của phường động là bộ trống ngũ lôi to nhất tỉnh Nam Định,
thường xuyên được mời đi biểu diễn, thi đấu tại những lễ hội trong tỉnh
và các tỉnh đồng bằng sông Hồng, và đã mang về nhiều giải cao trong
những hội thi của tỉnh, của khu vực. Gần đây nhất năm 2012, đội trống
Rồng và đội múa sư tử của phường động Phú Bình đã đoạt giải Nhất cuộc
thi toàn tỉnh với 16 đội tham gia.
Ông Nguyễn Hồng Khanh (72 tuổi) -
Trưởng phường động Phú Bình cho biết: Dù được từ cấp xã, cấp huyện mời
hoặc tham gia các lễ hội hay các ngày kỷ niệm tại địa phương nhưng ngành
văn hoá các cấp của tỉnh chưa đánh giá cao loại hình nghệ thuật dân
gian độc đáo và duy nhất còn lại trong tỉnh. "Nhận lời mời của bên văn
hoá chúng tôi hết sức vui mừng vì lại được có dịp biểu diễn những nét cổ
truyền độc đáo cho đồng bào trong và ngoài tỉnh, đến đâu chúng tôi cũng
được chào đón nồng nhiệt nhưng bên cạnh đó là những nỗi lo về khâu
chuẩn bị từ con người, trang phục, chiêng trống… rồi còn đi lại, ăn ở.
Vất vả nhất là khâu đi lại. Đi tỉnh ngoài là phải thuê 2 xe tải 3 tấn
chở đồ, người thì nhồi nhét trên thùng. Còn gần thì cả đoàn đi xe máy,
mang vác rất vất vả. Thù lao thì họ trả mang tính động viên là chính, có
khi chưa đủ tiền thuê xe. Anh em trong đoàn còn phải bỏ tiền túi nhưng
mọi người vẫn sẵn sàng lên đường bất kể giờ giấc miễn sao mang lại niềm
vui dân gian, không khí lễ hội dâng lên Phật, Thánh và cho mọi người
theo đúng tinh thần cha ông truyền lại” - ông Nguyễn Văn Bê, một thành
viên khác bộc bạch.
Đội trống của phường động Phú Bình tham gia đám rước
Khó mấy cũng quyết giữ phường
Hiện tại sau mỗi lần nhận thù lao biểu
diễn, toàn phường sẽ trích 10% để đóng quỹ hoạt động. Với mức thù lao
2,5 triệu đồng cho 15 người phục vụ đám tang, 4,5 triệu đồng cho hơn 30
người phục vụ đám rước, rồi chi phí vận chuyển, đi lại, ăn ở… thì mỗi
thành viên cũng chỉ nhận được hơn 100.000 đồng/ngày công. Số tiền đóng
quỹ không đủ sửa chữa, phục chế hoặc sắm mới trang phục, phụ kiện chứ
chưa nói đến việc thăm hỏi thành viên trong phường khi có việc gia đình.
Gần đây, ban lãnh đạo phường động cũng nhận được lời mời đi dạy tại các
tỉnh Thái Bình, Thanh Hoá. Mọi người ban đầu cũng mong muốn gây thêm
quỹ cho phường nhưng không thực hiện được. Bởi mỗi lần đi xa, việc huy
động nhân lực, phương tiện vận chuyển đồ đạc rất vất vả, tốn kém, chưa
kể bên đối tác cũng khó huy động đủ người trong thời gian dài.
Cũng giống như các bộ môn dân gian
khác như chèo, tuồng… phường động cũng có Tổ trưởng (ông trùm), chịu
trách nhiệm xây dựng nên các màn biểu diễn từ các tuồng tích cổ như:
Tích "Bốn thầy trò Đường Tam Tạng đi Tây Trúc thỉnh kinh”, tích "Lý
trưởng - Mõ làng”, tích "Chồng già cõng vợ trẻ đi chơi”… Bên cạnh đó, để
diễn các tích trò không thể thiếu trang phục, vật dụng kèm theo như
kiếm, đao, gậy trượng, mặt nạ… và đặc biệt là các động tác múa may của
diễn viên được kết hợp nhuần nhuyễn với âm nhạc của dàn trống ngũ lôi,
kèn, thanh la, mõ gỗ, não bạt. Theo ông Nguyễn Hồng Khanh, "Hầu hết các
tích trò đều dựa trên những gì cha ông đã dàn dựng, chúng tôi tập luyện
lại và biểu diễn tuỳ thuộc theo phục vụ đám rước lễ hội hoặc đám tang mà
áp dụng tích nào, trò nào cho phù hợp”. Tại phường động Phú Bình còn
giữ được 10 bộ trang phục cổ, 17 mặt nạ đủ các hình thù hổ, báo, hầu
vương Tôn Ngộ Không, Trư Bát Giới… có từ gần 200 năm trước. Theo ông
Khanh, có những bộ trang phục rất khó may, thậm chí ông còn nhờ bộ phận
phục trang của Đoàn Chèo Nam Định đặt may nhưng cũng không thực hiện
được.
Để diễn hết các tích trò cổ, phường
động có khi phải huy động đến 40 người đóng các vai 4 thầy trò Đường
Tăng xua đuổi Chúa San, Tiểu Quỷ mở đầu cho đám rước, sau đó là những
vai lý trưởng, mõ ông, mõ bà, chồng già - vợ trẻ… trong những tuồng dân
gian, kế đến là đội múa sư tử, múa lân, tất cả làm nên sự náo nhiệt, vui
vẻ của ngày khai mạc lễ hội.
Theo: daidoanket
|