Làng
nghề truyền thống chạm khắc đá làng Nhồi tỉnh Thanh Hóa nổi danh một
thời, nay đang bị mai một nghiêm trọng và đứng trước nguy cơ bị xóa sổ.
Một thời vang bóng
Thời
xưa, làng Nhồi được gọi là làng Nhuệ Thôn, sau chuyển thành làng Nhồi
của xã Đông Hưng, huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Làng Nhồi nay đã được
đổi tên thành đường Quan Sơn, phường An Hoạch, thành phố Thanh Hóa. Làng
Nhồi cạnh núi Nhồi (núi An Hoạch) và mỏ đá Quảng Nạp có lợi thế về điều
kiện tự nhiên để hình thành và phát triển nghề chạm khắc đá từ nguồn
nguyên liệu dồi dào với các loại đá quý hiếm.
Ông
Lê Thiều Quế, chủ xưởng chạm khắc đá Chương Quế, số 21 Quan Sơn, phường
An Hoạch, thành phố Thanh Hóa tâm sự: “Làng nghề chạm khắc đá làng Nhồi
ra đời từ lâu lắm rồi, tôi chỉ biết các cụ truyền lại cho đến đời mình
đến gần chục đời. Giai đoạn hưng thịnh nhất của làng vào những năm
1985-1990, tiếp đó là giai đoạn những năm 2000-2008. Ngày xưa, sản phẩm
chính của làng nghề chạm khắc đá làng Nhồi là sản phẩm về đồ thủ công mỹ
nghệ như tượng các con giống, tượng phật, các tấm bia…”.
Một số tác phẩm của nghệ nhân làng Nhồi
Theo tài liệu thống kê của năm 1995, cả làng đã có trăm hộ gia đình với
khoảng 200 lao động làm nghề chạm khắc đá mỹ nghệ. Do đó, nghề chạm khắc
đá mỹ nghệ ở làng Nhồi đã trở thành nguồn thu nhập chính với hơn 80 %
số hộ gia đình ở làng.
Đôi
bàn tay khéo léo của những nghệ nhân làng Nhồi đã thổi hồn vào đá, tạo
ra những sản phẩm hết sức tinh xảo, mang đậm giá trị truyền thống, góp
phần tạo nên nhiều công trình có giá trị văn hóa, nghệ thuật đặc sắc.
Đã
có nhiều công trình độc đáo bằng đá do những nghệ nhân chạm khắc đá
làng Nhồi tạo ra như: tượng Khổng Minh cao gần 2m được đặt ở chùa Hinh
Sơn; bia mộ Phan Đình Phùng và tấm bia ghi công đức Lê Lợi ở huyện Bắc
Đà, sông Đà. Đặc biệt Công trình Trúc Lâm Thiền Viện tại nước Pháp đã
được đích thân thợ làng Nhồi sang tận nơi chạm khắc. Gần đây nhất chính
là tượng đài Lê Lợi cao gần 15m cũng từ đá và thợ đá làng Nhồi mà
thành. Đá núi Nhồi cũng được dùng để lát quanh hồ Gươm nhân kỷ niệm Đại
lễ 1.000 năm Thăng Long.
Nỗ lực khôi phục làng nghề truyền thống
Chạm
khắc đá làng Nhồi đã tồn tại và phát triển lâu đời, đã có giai đoạn
hưng thịnh mang lại nguồn thu nhập chính cho cả làng. Tuy nhiên, nghề
chạm khắc đá Làng Nhồi nay bị sa sút, đồng thời đang phải đối mặt với
nguy cơ bị mai một và cạnh tranh thị trường gay gắt của mặt hàng của
Trung Quốc. Thậm chí tên làng Nhồi giờ đây đã được đổi tên thành đường
An Hoạch, cái tên nghề chạm khắc đá làng Nhồi chỉ còn trong kí ức người
dân nơi đây.
Nghề chạm khắc đang đứng trước nguy cơ bị mai một (Ảnh: Internet)
Giờ đây, nhiều hộ gia đình không đảm bảo được thu nhập đã phải chuyển
sang nghề khác. Hiện nay, số hộ gia đình ở làng Nhồi theo nghề chạm khắc
đá mỹ nghệ hiện nay còn rất ít, chỉ được khoảng 20 hộ theo nghề. Thế hệ
trẻ trong làng không còn mặn mà với việc học nghề chế tác đá mỹ nghệ.
Ông
Vũ Trung Hiếu, đã có 30 năm làm nghề giờ đây đã chuyển sang làm lái cho
biết : “Sở dĩ có chuyện như vậy là do hầu hết nghệ nhân trong làng,
những người trước đây mở xưởng sản xuất, kinh doanh đồ chế tác đá mỹ
nghệ gặp khó khăn về nguồn vốn.”
Khó
khăn càng chồng chất khi hiện nay trên thị trường tràn ngập sản phẩm
tượng đá từ Trung Quốc, Đài Loan…nhập khẩu vào nước ta. Những sản phẩm
đá mỹ nghệ của làng Nhồi phải đối mặt với sự cạnh tranh về mẫu mã và giá
cả rất gay gắt.
Anh
Lê Văn Hưng, quản đốc mỏ đá Yên Lâm cũng cho biết: “Nghề chạm khắc đá
đòi hỏi sự kiên nhẫn và bền bỉ, trong khi đó rất khó làm giàu bằng nghề
này trong điều kiện kinh tế ngày càng khó khăn. Sản phẩm Trung Quốc vừa
đa dạng về mẫu mã lại giá thành rẻ nên đá làng Nhồi rất khó cạnh tranh.
Nhiều người không xoay xở nổi nên bỏ nghề. Còn những ai trụ được với
nghề cho đến hôm nay đều là những người chấp nhận duy trì nghề cha ông để lại, lấy công làm lãi”.
Một
số người hiện nay còn đau đáu với nghề thì buộc phải kiêm thêm nghề
khác như xe ôm, sửa xe, bán hàng tạp hóa… để ‘nuôi’ nghề truyền thống
của cha ông.
“Trung
bình lương của những người thợ như chúng tôi hiện này là từ 4-5
triệu/người/ tháng. Số tiền này khó có thể đủ để trang trải cho cuộc
sống gia đình nên nhiều người buộc phải làm thêm nghề khác mới đủ sống”-
anh Nguyễn Văn Năm, thợ làm nghề chạm khắc đá cho biết.
Đứng
trước nguy cơ bị mai một làng nghề truyền thống, UBND phường An Hoạch
đã phối hợp với người dân địa phương tìm phương hướng cho việc khôi phục
làng nghề để bảo tồn và duy trì nghề. Vấn đề khôi phục lại làng nghề
chạm khắc đá mỹ nghệ ở làng Nhồi đã được đưa vào nghị quyết của HĐND
phường, đưa ra những chính sách như: Mời
gọi các nhà đầu tư tham gia trực tiếp, tạo dựng các cơ sở sản xuất,
khuyến khích các doanh nghiệp ở địa phương mở rộng việc đầu tư và sản
xuất kinh doanh đá mỹ nghệ, vận động những nghệ nhân, nhất là những
người thợ có tay nghề kỹ thuật cao quay lại làm nghề, đồng thời mở các
lớp dạy nghề thủ công chế tác đá mỹ nghệ cho các thế hệ trẻ.
“Năm
2012, phường An Hoạch đã kết hợp với một số nghệ nhân có tay nghề cao
tham gia và mở lớp dạy nghề cho các con em trong địa bàn. Đã có khoảng
50 học viên tham gia khóa đào tạo nghề này. Năm 2013 này vẫn đang tiếp
tục mở thêm các lớp mới”, ông Nguyễn Đình Lợi, phó chủ tịch phường An
Hoạch chia sẻ.
Ông
Lợi cho rằng, để khôi phục lại làng nghề, trước hết phải có sự liên kết
chặt chẽ giữa nghệ nhân và các cơ sở sản xuất kinh doanh, các nhà đầu
tư và sự giúp sức của chính quyền địa phương. Cần xây dựng chiến lược
cho sự phát triển làng nghề, từ đó có sự đầu tư đồng bộ cho các cơ sở
sản xuất, nâng cao chất lượng, mẫu mã sản phẩm và tìm kiếm “đầu ra”.
“Nếu không có sự chung tay, góp sức từ nhiều phía thì việc khôi phục
làng nghề chạm khắc đá làng Nhồi sẽ rất khó khăn và nguy cơ bị biến mất
một làng nghề truyền thống lâu đời ở xứ Thanh”, ông Lợi nói.
Làng
nghề chạm khắc đá ở Làng Nhồi đang trở thành một ví dụ điển hình của
làng nghề truyền thống không có sự đầu tư, không thích ứng được với thị
trường trong thời kỳ hội nhập. Nếu không có sự chung tay góp sức từ
nhiều phía để bảo tồn và phát triển, nghề chạm khắc đá làng Nhồi có thể sẽ chỉ còn trong quá khứ./.
Theo: Toquoc