Mùa Hè vốn là mùa chơi
diều, cùng về làng Đại Trà, xã Đông Phương, Kiến Thụy, Hải Phòng là nơi
nổi tiếng cả nước về thú chơi diều.
Năm ngoái, chiếc diều của làng Đại Trà từng được sách kỷ lục Việt Nam
xác nhận: “Bộ sáo ầm có nhiều sáo nhất Việt Nam”. Ngược Quốc lộ 5, chúng
tôi tới Hải Phòng để "mục sở thị" thú làm và chơi diều của ngôi làng
này.
Thú chơi của làng
Từ Hải Phòng xuôi về phía biển chúng tôi tìm đến Đại Trà - một làng của
xã Đông Phương (Kiến Thụy) vào một buổi chiều nắng như thiêu, như đốt
của mùa Hè. Ấy vậy mà người già, trẻ nhỏ nơi đây vẫn đầu trần, chân đất
háo hức ra đồng với những con diều.
Khi nói
về xuất xứ của nghề chơi diều nơi đây, không ai nhớ nổi nó đã có từ khi
nào và họ cho rằng nghề chơi diều ở đây bắt nguồn từ ông Trần Quốc Thi,
thành hoàng làng Đại Trà là người khai sinh, lập ấp khởi xướng việc làm
sáo diều vào khoảng thế kỷ thứ XIII.
Diều của làng Đại thường rất to so với diều của các vùng khác. Ông
Nguyễn Văn Nheo cho biết: “Làng chúng tôi chơi diều, cốt là để nghe
tiếng sáo. Cho nên cánh diều thường làm rất to nó mới có sức để nâng bộ
sáo bay lên”. Cũng theo ông ngày trước còn có người chơi diều với những
cánh diều rộng bằng cả gian nhà cùng với cây sáo to gần bằng cây cột
nhà.
Diều sáo tại làng Đại đã trở thành một thứ nhạc cụ dân gian,
bộ sáo đã thành thứ gia bảo được nâng niu giữ gìn của người làm sáo.
Hiện nay nhiều nghệ nhân làm sáo diều không phải chỉ để thoải ý thích,
mà nhiều người đã sống nhờ vào nghề này. Nhiều người ở xa đã tìm đến
vùng đất này để mong kiếm được cho mình một bộ diều sáo về chơi hay đơn
giản chỉ để làm quà lưu niệm. Nhưng diều sáo khác
với các thứ hàng hóa khác. Không phải bộ sáo nào làm ra đều được mang đi
bán cả. Vì họ làm sáo hầu như chỉ để mình tự thưởng thức là chính. Nếu
vì một lý do nào đó mà các nghệ nhân phải bán đi bộ diều sáo thì còn
tiếc hơn mất cả của quý ở trong nhà.
Theo ông Nheo, để làm
được một bộ sáo không phải khó, chỉ mất độ chục ngày là có thể làm xong.
Nhưng có khi phải làm hàng chục bộ may ra mới tìm được một bộ thực sự
ưng ý. Thậm chí cũng có những người làm sáo cả đời mới tìm được một bộ
mà họ thực sự thấy hài lòng.
Người giữ lửa cho làng nghề diều sáo Đại Trà
Hiện làng Đại Trà có khoảng độ chục người biết làm sáo, nhưng thực sự
am hiểu về sáo thì không đủ đếm trên đầu ngón tay. Những người biết chơi
diều sáo ở ngôi làng này phải kể đến ông Nguyễn Văn Lộc. Một người chơi
diều sáo được gọi là bậc thầy ở làng Đại.
Ông
vốn là người có học, có hiểu biết về quy tắc trong âm nhạc lại được thừa
hưởng tay nghề làm sáo từ dòng họ. Yêu sáo, say mê làm sáo như ông bây
giờ cũng thật hiếm có. Cùng với cậu con trai ông có thể làm sáo đến nỗi
quên ăn, quên ngủ. Với cương vị Bí thư Đảng ủy xã, sau những giờ làm
việc mệt mỏi, về đến nhà ông Lộc lại vùi mình với niềm đam mê riêng.
Hiện nay nhà ông đang lưu giữ khá nhiều bộ sáo quý hiếm, có bộ được làm
từ sừng con trâu vô địch tại một hội chọi trâu ở Đồ Sơn. Chỉ tay vào bộ
sáo, ông nói “đã từng có người trả tôi tới 5 triệu để mua bộ sáo đó
nhưng tôi không bán, tôi bảo để nhà chơi”. Ông cho biết thêm, mỗi bộ sáo
làm ra có giá ít nhất từ 2 triệu và hiện ông cũng có những bộ sáo người
mua trả đến cả chục triệu mà ông vẫn chưa muốn bán.
Bí kíp sáo diều
Khi nói về kỹ thuật làm sáo ông chỉ vào bộ dụng cụ xếp đầy một gốc nhà
và nói “trước các cụ làm sáo chỉ cần có cái đục và con dao nhọn, nhưng
ngày nay làm sáo còn cầu kỳ hơn nhiều”. Cũng theo ông để làm được một
cây sáo có các vật liệu như cây Mai, Vầu, Giang nhưng thường dùng hơn là
cây Dùng già hay trồng ở vườn. Nếu may mắn kiếm được đoạn ống tre mà
kiến làm tổ trong ống tạo nên độ sần sùi thì sáo sẽ cứng cáp, không bị
vỡ cũng như sẽ dễ lấy tiếng sáo hơn so với các loại khác.
Còn làm miệng sáo thì cần phải chọn các cây gỗ có dạng xoắn thớ như mít
vườn có độ tuổi từ 30 năm trở lên để có lõi to, già mới đảm bảo vừa
dai, vừa rắn để khi đục, đẽo không bị vỡ. Bên cạnh đó, cây mít vườn còn
có ưu điểm là nhẹ nên được dùng nhiều. Ngoài ra, người ta cũng có thể
dùng gỗ Sến, thậm chí có những người cầu kỳ hơn nữa làm miệng sáo bằng
sừng trâu.
Nhìn vào bộ sưu tập của mình, ông Lộc chia sẻ “dù
giống nhau về số cây sáo, cùng một cây tre và cùng một bàn tay làm ra
nhưng mỗi bộ lại có một âm thanh riêng biệt. Cũng giống như chim, dù cho
chúng cùng một loài nhưng lại có tiếng hót khác nhau”.
Thông thường mỗi bộ sáo chỉ cần có 3 chiếc là đủ các bộ âm chính, còn
các sáo khác như dòng âm để hòa đồng reo theo. Nhưng người làng Đại với
ông Lộc thì đã chơi thì phải từ 5 chiếc, 7 chiếc hay 9 chiếc.
Thậm chí mới đây, ông cùng các nghệ nhân như ông Nheo, ông Tàm, ông
Coong, ông Thênh, ông Nở... đã miệt mài trong vòng 3 tháng để làm nên
con diều có sải cánh dài 7,2m - cao 4,4m, gồm 13 cây sáo nặng 7kg. Khi
con diều sáo này bay lên trời, người ở xa hàng chục km vẫn nghe thấy
tiếng sáo diều vi vu. Con diều và bộ sáo 13 cây đã đi vào kỷ lục
Guinness Việt Nam.
Với 13 cây sáo được xếp theo thứ tự âm
thanh từ to đến nhỏ gồm các cây: Ầm, ì, bi, bu, bô, xô, do, de, dí, dị,
dì, di. Nếu một bộ xếp các thứ tự âm thanh vừa nêu thì được gọi là sáo
đàn, tức là mẹ gọi con thưa, tuần tự kế tiếp. Còn bộ nào bỏ khuyết đi
một thì gọi là sáo cầm còi: Bà gọi cháu thưa, chắt vỗ tay. Nghĩa là
người xếp sáo đã lượt bỏ đi một cây sáo trong dàng ví như là lượt bỏ đi
thế hệ sáo mẹ mà từ sáo bà chuyển sang sáo cháu luôn.
Theo
ông Lộc, để có được tiếng sáo hay thì tiếng sáo nhất, nhì, ba phải “ăn”
nhau, như "đập" vào nhau khiến người ở xa nghe thấy tiếng vỏng vọng kêu.
Trong câu chuyện với chúng tôi, nghệ nhân Lộc
đau đáu một điều “giờ làng này những người thực sự yêu diều và biết làm
diều ngày càng mai một, e rằng không lâu nữa nghề chơi diều nơi đây sẽ
chỉ còn trong ký ức nếu thế hệ trẻ không tiếp tục học làm diều và chơi
diều sáo”.
Chơi diều sáo có lẽ là thú chơi lãng mạn, mang
sắc màu mục đồng bậc nhất. Ngắm nhìn cánh diều để ghì dây rồi nhả dây
cho cánh diều bay lên trên khoảng trời thăm thẳm với tiếng sáo êm ả, du
dương trên khoảng không gian tĩnh lặng, người chơi diều thấy mình như
đang trở về tuổi thơ.
Thethaovanhoa.vn trân trọng giới thiệu một số hình ảnh về bộ diều sáo đặc biệt của làng Đại Trà:
13 cây sáo của "con diều kỷ lục" được đưa vào làm lễ tại đình làng
Con diều có sải cánh dài 7,2m - cao 4,4m, chịu được sức gió cấp 5 - 6
Nghệ nhân Nguyên Văn Lộc, chủ nhân của bộ diều sáo kỷ lục, vẫn miệt mài
với việc làm sáo. Ông cho biết sắp tới sẽ “trình làng” bộ sáo “khủng”
hơn nhiều so với bộ 13 sáo này
Miệng sáo được làm từ cây Mít với độ tuổi từ 30 năm trở lên để đảm bảo
độ dai và rắn khi đục khoét không bị vỡ hoạc nứt . Thân sáo được làm từ
cây Mai, Vầu, Giang và đặc biệt nếu trong ống có kiến làm tổ tạo ra độ
sần sùi thì âm thanh càng tốt
Trước khi thả, người dân thực hiện lễ tế diều. Nghi lễ này để tưởng nhớ
đến ông Trần Quốc Thi, thành Hoàng làng Đại Trà là người khai sinh, lập
ấp khởi xướng việc làm sáo diều
Người làng Đại Trà rậm rịch thả diều
Cánh diều mang theo những ước mơ và khát khao của người dân Đại Trà về một mùa bội thu
Theo: ThethaoVanhoa