Nằm
bên dòng sông Trà Bồng, làng gốm Mỹ Thiện ở thị trấn Châu Ổ, huyện Bình
Sơn (Quảng Ngãi) ra đời cách đây 200 năm. Thời vàng son, đây là nơi
cung cấp các sản phẩm gốm độc đáo cho thị trường các tỉnh miền Trung,
Tây Nguyên. Trải qua bao thăng trầm, biến cố lịch sử, gốm Mỹ Thiện vang
bóng một thời giờ đây đang lụi tàn, mai một dần.
Một thời vàng son
Nằm
bên dòng sông Trà Bồng, làng gốm Mỹ Thiện ở thị trấn Châu Ổ, huyện Bình
Sơn (Quảng Ngãi) ra đời cách đây 200 năm. Thời vàng son, đây là nơi
cung cấp các sản phẩm gốm độc đáo cho thị trường các tỉnh miền Trung,
Tây Nguyên. Trải qua bao thăng trầm, biến cố lịch sử, gốm Mỹ Thiện vang
bóng một thời giờ đây đang lụi tàn, mai một dần.
Vợ chồng ông Trịnh vẫn ngày đêm gắn bó với nghề gốm, ước mơ một ngày nào đó, gốm Mỹ Thiện sẽ hồi sinh. |
Cùng
với làng gốm Thanh Hà nổi tiếng ở Hội An (Quảng Nam), làng gốm Mỹ Thiện
ở Bình Sơn, Quảng Ngãi cũng từng được xem là “thủ phủ” của những sản
phẩm được làm ra từ nguyên liệu chính là đất sét. Có vị trí địa thuận
lợi vì nằm ngay bên dòng sông Trà Bồng, thông ra cửa biển Sa Cần (huyện
Bình Sơn, Quảng Ngãi), nên việc giao thương buôn bán, chuyên chở hàng
hóa rất thuận lợi. Theo tài liệu văn tế tổ nghề của làng thì làng gốm Mỹ
Thiện ra đời cách đây hơn 200 năm, tổ nghiệp của làng gốm là hai ông
Phạm Công Đắc và Nguyễn Công Ất, quê gốc ở Thanh Hóa vào Quảng Ngãi lập
nghiệp. Sản phẩm của làng nghề rất da dạng, phong phú về chủng loại như:
chum, chóe, ghè, hũ, bình hoa, tượng động vật, tượng thờ, lư hương…
Thời kì hưng thịnh, nghề làm gốm ở Mỹ Thiện được xem là nghề “hái ra
tiền”, vì sản phẩm làm ra tinh xảo, độc đáo nên được khách hàng ưa
chuộng, là niềm tự hào của người dân làng gốm Mỹ Thiện. Kỹ thuật làm gốm
Mỹ Thiện từ xa xưa, hiện nay vẫn còn một số ít bậc cao niên trong làng
am hiểu tường tận, như cách chế tác ra men, kỹ thuật nung.
Ông
Phạm Hậu (83 tuổi, thị trấn Châu Ổ), người có hơn 23 năm kinh nghiệm
làm gốm, chia sẻ: “Một trong những đặc trưng để gốm Mỹ Thiện không dị
bản so với gốm ở các làng nghề khác chính là kỹ thuật lên men, cư dân ở
đây chủ yếu tạo ra loại men có màu xanh nước biển, được pha chế bởi
những “tuyệt kĩ” gia truyền của mỗi gia đình, truyền tai nhau qua nhiều
thế hệ”. Tuy là nghề truyền thống, nghiệp làm gốm chảy trong huyết quản,
gắn bó máu thịt với cư dân làng gốm Mỹ Thiện, nhưng kể từ năm 1998, Hợp
tác xã gốm Mỹ Thiện sau hơn 10 năm tồn tại đã phải giải thể, hơn 50 lò
gốm theo tổ nghiệp của ông cha đành ngậm ngùi chuyển sang nghề khác. Ông
Phạm Thiểm (75 tuổi, thị trấn Châu Ổ) bộc bạch: “Hợp tác xã bị giải thể
vì sau nhiều năm sản xuất không hiệu quả, sản phẩm làm ra ế ẩm vì đồ
nhựa gia dụng Trung Quốc tràn lan trên thị trường. Người tiêu dùng quay
lưng với sản phẩm truyền thống, khiến những người theo nghiệp “đất sét
bàn xoay” như chúng tôi không khỏi chạnh lòng”. Hiện nay, cả làng gốm
vang bóng một thời giờ chỉ còn duy nhất một lò “vật vã” bám trụ với
nghiệp tổ tiên.
Vì đâu nên nỗi?
Từ
một làng nghề truyền thống trứ danh một vùng, với hàng trăm người theo
nghiệp gốm, giờ chỉ còn một “móc neo cuối cùng”. Đó là nghệ nhân Đặng
Văn Trịnh ở khu phố 2, thị trấn Châu Ổ, huyện Bình Sơn. Sinh ra trong
gia đình có 5 đời làm gốm, 51 tuổi đời, có hơn 35 năm gắn bó với nghiệp
làng gốm của tổ tiên, ông đã chứng kiến không ít những bể dâu, thăng
trầm của làng gốm. Cả làng gốm giờ chỉ còn mỗi mình ông còn tâm huyết,
say mê với nghề. “Thời kì hưng thịnh, gốm là kế sinh nhai của cả cái
làng này, nhưng kể từ năm 1998, nhiều lò gốm đã bắt đầu “rơi rụng” dần.
Thấy người ta bỏ hết, rồi nhiều người đã đổi đời nhờ vào những nghề mới,
nhiều lúc làm mình cũng nản lây, nhưng mình mà cũng bỏ nốt như họ thì
cái nghiệp tổ tiên “gầy” dựng mấy trăm năm, xem như đổ sông đổ biển”,
ông bộc bạch.
Lò gốm của ông Thiện đang dần xuống cấp. |
Đam
mê cái nghiệp của ông cha đã “gầy” dựng nên thương hiệu, thời điểm gốm
làm ra ế ẩm, không còn đảm bảo cuộc sống cho làng, nhiều người không bám
trụ nổi, nhưng ông vẫn quyết tâm “giữ lửa” cho làng gốm. “Cuộc sống gia
đình nhiều lúc rơi vào cảnh túng quẫn, lò gốm sản xuất cầm chừng, thu
nhập eo hẹp từ lò gốm không đủ nuôi gia đình. Vợ con phàn nàn dữ lắm
nhưng tôi cứ chặc lưỡi, thôi mặc kệ, mình cứ dốc hết tâm sức vào mỗi sản
phẩm làm ra thì lẽ nào không sống được”.
Hôm
chúng tôi đến, ông cùng vợ đang hì hục bên những mớ đất sét, căn nhà
cấp 4 nằm hút sâu trong một con hẻm, không gian lò gốm chật hẹp, chất
đầy những chum, chóe, bình hoa. Đôi bàn tay gầy guộc, uyển chuyển “vuốt
tay, be chạch” trên bàn xoay, tỉ mẩn trong từng công đoạn. Ông nói: “Gốm
Mỹ Thiện giờ đã qua cơn bĩ cực, nhưng chưa thể hồi sinh. Điều tôi trăn
trở là những bậc “tiền bối” của làng nghề theo thời gian, giờ chỉ còn
đếm trên đầu ngón tay. Còn lớp trẻ bây giờ không còn mấy ai mặn mà với
cái nghiệp của tổ tiên nên không có hậu nhân để truyền nghề, sợ sau này
cái nghiệp của ông cha không gìn giữ được”. Cũng theo ông Trịnh, gốm Mỹ
Thiện không phải vì kém chất lượng nên không có chỗ đứng trên thị trường
mà nguyên nhân chính là khâu quảng bá sản phẩm cũng như việc mở rộng
quy mô, ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất vẫn chưa được Nhà nước
quan tâm hỗ trợ, đào tạo truyền nghề. Sản phẩm từ gốm tuy không tiện
dụng bằng những loại vật dụng sản xuất từ nhựa nhưng lại đẹp, bền chắc,
không độc hại với người tiêu dùng. Và một khi người “giữ lửa” của làng
không còn thì nguy cơ mai này gốm Mỹ Thiện bị thất truyền là một kết cục
đã được dự báo trước.
Theo: TTXVN