Ngồi trong gian nhà rường tại công
viên Tứ Tượng (Huế), nơi trưng bày hàng trăm sản phẩm pháp lam trong dịp
Festival Nghề truyền thống Huế 2013 vừa qua, kỹ sư, họa sĩ Đỗ Hữu Triết
đã kể cho chúng tôi nghe câu chuyện hồi sinh pháp lam Huế.
Lập nghiệp từ nghề đã thất truyền
“Tốt nghiệp ngành vật lý, Trường ĐH Tổng hợp (nay là ĐH Khoa học
Huế), ngành học không liên quan gì đến pháp lam (là những sản phẩm được
làm bằng đồng hoặc hợp kim đồng, trên bề mặt được tráng men trang trí để
tăng giá trị thẩm mỹ - PV) nhưng duyên nghiệp đã đưa tôi về làm tại
Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế để rồi từ đó gắn chặt cuộc đời với
pháp lam”, anh Triết cho biết.
Chính những năm tháng nghiên cứu, phục dựng, bảo tồn di tích ở Huế đã
khiến kỹ sư Triết đến với pháp lam. Ban đầu ý tưởng muốn nghiên cứu,
phục hồi pháp lam đến với anh từ thực tiễn công việc. Bởi trên nhiều
kiến trúc cung đình triều Nguyễn đều sử dụng pháp lam trang trí từ nội
thất đến ngoại thất. Trải qua thời gian, chiến tranh cũng như những biến
thiên của lịch sử, nhiều công trình kiến trúc đã xuống cấp, đổ nát. Nếu
trong quá trình trùng tu, bảo tồn phục hồi lại những công trình này mà
thiếu pháp lam thì không thể nói là công trình đã được phục hồi nguyên
gốc. Đó chính là lý do mà những người làm công tác trùng tu di tích Huế
đều trăn trở, trong đó có anh.
Bộ đèn pháp lam kỷ lục được ra mắt trong dịp Festival Nghề truyền thống Huế 2013 - Ảnh: B.N.L
|
Theo anh Đỗ Hữu Triết, pháp lam là một kỹ nghệ bắt nguồn từ châu Âu
và đã phát triển rực rỡ vào khoảng từ thế kỷ 13 -18, nhằm phục vụ cung
đình và giới quyền quý. Sau khi du nhập vào Trung Hoa rồi đến VN, pháp
lam trang trí tại cung đình Huế chỉ tồn tại hơn nửa thế kỷ trong thời
hưng thịnh của triều Nguyễn, từ đời vua Minh Mạng đến Tự Đức (khoảng từ
năm 1820 -1883). Thời kỳ này, ngay trong triều đình Huế đã có xưởng chế
tác pháp lam và đặt tên Pháp lam tượng cục, thuộc Bộ Công. Sau đó pháp
lam dần mai một và thất truyền.
Từ thực tiễn công việc anh Triết đã bắt tay nghiên cứu pháp lam rồi
tìm cách khôi phục lại công nghệ đã thất truyền này. Năm 2005, anh đã
chọn đề tài Phục dựng pháp lam Huế làm luận án tốt nghiệp thạc sĩ.
Anh Triết kể: “Hồi ấy khi thấy tôi đăng ký đề tài này, hầu hết các
thầy đều giật mình. Bởi đây là một đề tài quá khó đối với một người trẻ.
Tôi tốt nghiệp ngành vật lý, trong khi pháp lam cần họa sĩ, những nghệ
nhân gốm, sơn mài... Mặc dù đề tài rất cần thiết cho Huế trong việc phục
dựng các tác phẩm pháp lam, đặc biệt là tranh tường cổ ở Đại Nội, cung
An Định và các lăng tẩm triều Nguyễn, nhưng ở thời điểm ấy, sau hơn 200
năm vắng bóng vẫn chưa ai đứng ra làm hồ sơ, phục dựng một cách đầy đủ
về pháp lam cả”.
Qua bao năm dày công nghiên cứu, phục dựng các tác phẩm pháp lam, Đỗ
Hữu Triết đã đúc kết được những kết luận khá sắc sảo về pháp lam Huế.
Không chỉ trên lý thuyết, Triết còn mày mò lập xưởng thử nghiệm khôi
phục lại pháp lam. Sau nhiều lần thất bại cuối cùng những mẫu sản phẩm
pháp lam đầu tiên được phục dựng đã ra đời. Từ thành công ban đầu đó,
anh đã đúc rút kinh nghiệm và hoàn thiện dần quy trình công nghệ. Đến
nay anh cùng các cộng sự đã phục hồi được pháp lam Huế.
Anh Triết còn mở Công ty pháp lam Thái Hưng để chiêu mộ những nghệ
nhân gốm, họa sĩ, thợ sơn mài... cùng nhau vực dậy nghề thủ công. Đến
nay công ty của anh đã cho ra đời nhiều sản phẩm như tranh pháp lam,
pháp lam trên gốm, pháp lam trang trí nội thất cùng nhiều sản phẩm lưu
niệm, đồ trang sức pháp lam... độc đáo được du khách ưa chuộng.
Ước mơ thương hiệu pháp lam Huế
Anh Triết cho biết, mặc dù đã đạt được những thành quả ngoài mong
đợi, nhưng xét về góc độ kỹ thuật, mỹ thuật và cả việc phổ quát rộng rãi
để pháp lam thực sự là một nghề thủ công thì anh Triết cùng những cộng
sự vẫn chưa làm được. Trăn trở lớn nhất của anh là làm sao tạo dựng
thương hiệu đẳng cấp pháp lam Huế, phát triển nghề này lên một tầm cao
mới để có thể ngang bằng nghệ thuật pháp lam của các nước châu Âu.
Theo anh Triết, muốn có một sản phẩm pháp lam nguyên mẫu làm hàng lưu
niệm sẽ tốn nhiều thời gian và tiền đầu tư, nên giá thành rất cao. Một
khi giá thành quá cao thì sản phẩm sẽ khó bán nên sự lan tỏa của pháp
lam đương nhiên bị bó hẹp. Vì vậy, những sản phẩm pháp lam của anh làm
ra không chỉ dựa trên những họa tiết truyền thống, các mẫu pháp lam cổ,
mà còn có họa tiết trang trí kiểu mới. Mục tiêu của Triết là đưa pháp
lam ra khỏi “giới hạn” của việc trùng tu các di tích để đến gần với
người dân và khách du lịch hơn.
Để quảng bá cho pháp lam Huế, trong Festival Nghề truyền
thống Huế 2013, vừa rồi, anh Đỗ Hữu Triết và các cộng sự đã cho ra mắt
đôi đèn pháp lam kỷ lục đặt ở công viên Tứ Tượng - Huế. Đôi đèn do 100
họa sĩ, nghệ nhân và thợ pháp lam làm việc ròng rã hơn một năm trời, với
chi phí đầu tư lên đến 2,5 tỉ đồng. Phần lồng đèn được lắp ghép 2.000
mảnh kính màu pháp lam và nung ở nhiệt độ 800 độ C. Các mảnh kính sau
khi đã phủ màu pháp lam được lắp ghép với nhau. Đèn được chiếu sáng bằng
120 bóng đèn chóa.
Theo: Thanh Niên