Hát dân ca thường được tổ chức trong các sinh hoạt cộng đồng, hội hè, đám hiếu hỷ. Trong lao động sản xuất, bà con cũng hát cho vơi bớt mệt nhọc, cho thỏa tâm tư nỗi niềm. Điều nổi bật của hát dân ca với các làn điệu khác trong hát Thái chính là phần thanh nhạc khi người hát sử dụng, cách ngắt âm, ngắt nhịp, tiết tấu của bài hát. Từ xa xưa, người Thái đã biết chế tạo các loại nhạc cụ và lưu truyền đến ngày nay, đó là trống, chiêng, tính tẩu, nhị, sáo, kèn nứa.
 |
|
Nhạc cụ đa số sử dụng nguyên liệu núi rừng |
Nghệ nhân Lò Thị Tóm - dân tộc Thái ở huyện Mộc Châu tỉnh Sơn La cho biết: Dân ca Thái có nhiều làn điệu: “Khắp báo xao” - hát trai gái, “khắp chiều” - hát reo, “khắp xơng” - hát thương, “khắp cạ” - hát chơi… Hát trai gái, hình thức tỏ tình bằng lời hát là phổ biến nhất, có hàng chục làn điệu với các chủ đề khác nhau như: Chào hỏi, giới thiệu làm quen, kể gia cảnh, bày tỏ tình cảm, chia tay… Lời bài hát giao duyên được chuyển tải từ những bài thơ hoặc do người hát tự ứng tác cho phù hợp với nội dung, ý nghĩa mà người hát bên kia gửi gắm.
 |
|
Nhiều làn điệu hát mang tính tâm linh, hát trong những dịp tế lễ |
Cùng với những làn điệu giao duyên, trao gửi tâm tình, bộc lộ tình cảm lứa đôi, thì nhiều lời ca gắn với cuộc sống sinh hoạt, lao động của bà con. Đặc biệt, đồng bào Thái còn có nhiều làn điệu hát mang tính tâm linh, tín ngưỡng, hát trong những dịp tế lễ. Đối với đồng bào Thái, đám cưới là một dịp đại hỷ của gia đình, mừng vì con trai, con gái mình đã tìm được người yêu, người tâm đầu ý hợp. Gia đình tổ chức đám cưới mời cả bản đến dự, hát mừng hạnh phúc cho đôi vợ chồng trẻ.
 |
|
Những làn điệu giao duyên, trao gửi tâm tình |
Cũng như nhiều dân tộc khác, trẻ em dân tộc Thái cũng có đồng dao. Đó là những bài hát gắn liền với kỷ niệm tuổi thơ, ăn sâu vào tiềm thức của mỗi người. Bài đồng dao “Bươn ơi” - Trăng ơi, thì hầu như trẻ em người Thái thường được các thế hệ đi trước truyền dậy… Những bài hát đồng dao thường chỉ vần theo bài hát, không có ý nghĩa xuyên suốt trong một bài nhưng giúp cho con người thêm yêu thiên nhiên, yêu quê hương mình.