Ở Phú Quý, mười nhà thì chín nhà có khám bởi người dân tin
rằng: bên trong mỗi chiếc khám thờ có những điều thiêng liêng, giúp họ đánh bắt
được nhiều hải sản, qua được sóng to, gió lớn trên biển…
Khám thờ
Chúng
ta dễ bắt gặp khám thờ trong những ngôi nhà cổ xưa có thiết kế dạng 3 gian 2
chái ở Phú Quý. Khám được làm bằng gỗ, một số ít làm bằng xi măng. Một khám thờ
ở Phú Quý đầy đủ thường được gọi là khám thờ kép. Ở phía mặt trước và trên cùng
gọi là tấm mày. Mày được khắc 2 con rồng đối xứng nhau. Bên dưới mày là chân
quỳ, chạm khắc hoa văn tượng trưng cho tứ quý (tươi đẹp bốn mùa) và dễ thấy
nhất là 2 trụ long đăng ở hai bên, tượng trưng cho 2 cột nhà. Từ trên xuống
dưới của long đăng, chạm trổ hình rồng uốn lượn ôm lấy thân trụ, tiếp theo là
các khung tà, bao gồm khung tà trước, khung tà giữa và khung tà sau. Phần ngoài
cùng hai bên gọi là cánh quạt, người ta chạm trổ các hình ảnh, hoa văn của 4
con vật: “Long, lân, quy, phụng”… ngoài ra các góc cạnh của khám còn được trang
trí, chạm trổ cũng rất công phu.
“Tổ đường” hoặc “phước đường”
Khám
thờ có 2 tầng, tầng trên thờ các vị thần phù hộ cho gia đình bình an, tầng dưới
thờ ông bà, tổ tiên. Điều rất quan trọng ở phần dưới, người ta khắc 2 chữ Hán
cỡ lớn để khi nhìn vào phân biệt nhà trưởng nam hay thứ nam. Nhà trưởng nam
thường khắc 2 chữ “tổ đường”, còn nếu nhà thứ nam thì có chữ “phước đường”.
Nghệ nhân làm khám thờ
Trên
đảo có 3 cơ sở làm khám thờ. Người làm lâu năm, tay nghề thuộc loại “tên tuổi”
là ông Trần Thiện Nghiệp (47 tuổi), trú tại thôn Đông Hải, xã Long Hải. Ông cho
biết: “Tôi là đời thứ 3 kế thừa nghề này của dòng họ. Nhờ nghề mà có thu nhập,
con cái được học hành đến nơi đến chốn”.
Người
làm nghề phải sáng tạo, tỉ mỉ, ngoài việc biết chạm trổ các hoa văn, đòi hỏi
phải biết phối màu sơn... Hiện nay để có được một chiếc khám thờ hoành tráng
trong gia đình, người có nhu cầu phải bỏ ra khoảng 20 triệu đồng. “Mọi hoa văn,
hình vẽ rồng, phụng trên mặt khám không có khuôn mẫu sẵn, đòi hỏi người làm
nghề phải nhiều kinh nghiệm mới thực hiện được”.
Khám
thờ của người Phú Quý là nét đẹp văn hóa của một vùng đảo. Người làm khám thờ
cũng là một nghệ nhân điêu khắc./.
Theo báo ninh thuận