Xã Sơn Đồng, Hoài
Đức (Hà Nội) không những nổi tiếng với nghề chế tác đồ thờ gỗ như tượng Phật,
hoành phi, câu đối, kiệu, long đình... mà còn được biết đến là vùng quê có
nhiều dòng họ lạ và có tục lệ con gái sinh ra lấy tên đệm của cha làm họ.
Chế tác đồ gỗ mỹ nghệ tại
làng nghề Sơn Đồng
Anh Trần Quang Thành, cán bộ hộ tịch, hộ khẩu xã Sơn Đồng
liệt kê một loạt các họ "độc" mà có lẽ cả nước không đâu có như Chí
Thị Hồng, Hữu Thị Hoa, Duy Thị Hậu, Viết Thị Thanh, Quý Thị Vân… Xã Sơn Đồng
chỉ gần 9.000 nhân khẩu nhưng có tới 40 dòng họ. Bà Chí Thị Thụ, người làng Sơn
Đồng cho biết, thực chất cả xã chỉ có hai dòng họ gốc là Nguyễn và Trần. Họ
Nguyễn trong làng chiếm đa số, được chia thành nhiều chi nhỏ: Nguyễn Đức,
Nguyễn Văn, Nguyễn Viết.... Sở dĩ, Sơn Đồng có nhiều dòng họ lạ vì tục lệ: Con
trai khi sinh ra được giữ đúng họ và đệm giống bố đẻ, còn con gái phải lấy tên
đệm của bố, tức là lấy tên chi làm họ. Ví dụ, tên bố là Nguyễn Văn, thì con gái
phải lấy chữ "Văn" làm họ. Thế nên trong cùng một hộ khẩu gia đình
mới có chuyện bố đẻ một họ, con gái lại mang họ khác; anh chị em ruột nhưng lại
mang họ khác nhau.
Theo hồ sơ lưu trữ hộ khẩu, hộ tịch xã Sơn Đồng, đa số con
gái khai sinh những năm 80 của thế kỷ XX trở về trước lấy tên đệm của cha làm
họ. Sang thập niên 9 của thế kỷ XX và những năm gần đây, hiện tượng này có
giảm, nhưng vẫn còn phổ biến.
Tục lệ này ở Sơn Đồng có từ bao giờ, các cụ cao lão trong
làng đều lắc đầu không biết vì các bậc tiền nhân không truyền miệng lại. Gia
phả, thần phả và các bút tích cổ không để lại bất cứ điều gì liên quan đến lệ
làng. Đời sau cứ thấy đời trước các cụ làm thế nào là theo vậy. Rắc rối chỉ nảy
sinh khi con gái Sơn Đồng thực hiện những thủ tục hành chính cần thiết liên
quan đến xuất ngoại, giải quyết quyền lợi cá nhân, thẩm tra lý lịch đảng
viên... Trong cùng một hộ khẩu mà họ bố đẻ một đằng, họ con gái một nẻo, nói miệng
sẽ chẳng ai tin. Thế là lại phải chạy đôn chạy đáo xin chứng thực, xác nhận.
Không ít phụ nữ xã Sơn Đồng mất cơ hội vì tục lệ của làng. Cô giáo Đức Thị
Thanh Hiền, giáo viên Trường tiểu học Sơn Đồng là một ví dụ. Cô Hiền đã bị vuột
mất suất du học tại Đức vì không kịp chứng minh mối quan hệ huyết thống với bố
đẻ là ông Nguyễn Đức Bổ. Rồi bao nhiêu phiền toái "dở khóc, dở cười"
từ cách lấy họ như thế mang tới cho người dân nơi đây. Nhiều người thoát ly tận
TP Hồ Chí Minh, Cần Thơ... cách xa cả nghìn cây số cũng phải lặn lội về nhà để
lấy giấy xác nhận.
Những năm gần đây, chính quyền xã Sơn Đồng đã tích cực vận
động người dân bỏ cách đặt tên theo tập tục để tránh phiền phức. Đa phần người
dân đã thay đổi nhận thức trong việc khai sinh cho con, vướng mắc nhất trong
việc xóa bỏ tập tục vẫn là với bậc cao niên trong làng vì tư tưởng này hằn sâu
trong tâm thức các cụ.
Theo Hà Nội Mới