Riêng nói về đá, xã Ninh Vân (Hoa Lư, Ninh Bình) chưa phải là nhất nhưng xét về nhà đá thì phải là số 1. Cả xã chỉ có vài căn nhưng quý hơn vàng hơn bạc, ấy thế mà có tin đồn "dân bán nhà đá". Hỏi ra, ai cũng bảo: Không bán, chẳng ai dại đi bán "báu vật" cha ông để lại.

Ba ngôi nhà đá

Đầu xã Ninh Vân bụi mù mịt, bụi đá theo gió quẩn tung khắp làng trên xóm dưới. Tiếng máy đục, máy xẻ, máy bào, máy cắt rèn rẹt khét lẹt như cao su bị cháy. Ông Nguyễn Quang Diệu, Trưởng ban Quản lý làng nghề đá Ninh Vân đội mũ bảo hiểm kín hàm, kéo kính kín cằm với tay ra hiệu cho chúng tôi "thoát tâm bão bụi".

Ngồi dưới gốc thị có tuổi thọ 5 thế kỷ, bốn xung quanh tường bao bằng đá xám ngoét đang ố màu rêu, ông Diệu bảo: "Người lạ vào làng, không mang "rọ mõm", không quen hít bụi đá khéo mà mù mắt hỏng phổi". Rồi ông dẫn chúng tôi vòng qua mấy con đường làng bé tẻo teo, hoang sơ ít bước chân người, nói là dành cho sự bất ngờ.

Sự bất ngờ ấy chính là ngôi nhà đá trứ danh cuối con ngõ nhỏ ở thôn Thượng. Ngôi nhà đá nhỏ bé, xinh xinh làm từ năm 1930 lọt thỏm giữa những hàng cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi càng tôn thêm vẻ cổ kính nhưng không kém phần kiêu kỳ giữa thời đại nhà cao tầng đủ loại "bụng chửa, bụng phình", nặng trình trịch với những khối bê tông vô hồn.

Ngôi nhà cổ bằng đá mà lạ một điều từ cột kèo, xà, vách, sân, bậc đều bằng đá khối tảng cắt mỏng đục đẽo hoa văn, chữ Nho ẩn hiện chỗ nổi chỗ chìm. Hiềm nỗi, cánh cửa đỏ au và ngói mũi trên mái đã biến đó thành một ngôi... nhà. "Không có cửa gỗ, ngói mũi nung thì là cái hang, cái hang hình chữ nhật đàng hoàng", ông Diệu giới thiệu vậy.

Hỏi ra mới biết, ngôi nhà này là của cụ Dương Văn Lợi, một nghệ nhân đá nức tiếng thời xưa. Chính tay cụ Lợi đã kỳ công kiến tạo ngôi nhà để khi mất đi thì truyền lại "báu vật" cho con trai là Dương Văn Tắc. Ông Tắc ở ngôi nhà ấy rồi cũng theo tổ tiên. Bây giờ, "báu vật" đá đang là quyền sở hữu của người con dâu, vợ anh Dương Văn Thu.

Nhưng ngôi nhà cứ im ỉm đóng suốt năm, suốt tháng không ai ở chỉ vì độc lý do: Sợ hỏng. Ngôi nhà thứ hai cũng độc đáo chẳng kém là của cụ Đỗ Khắc Đức ở thôn Xuân Thành. Nghe chủ nhân nói ngôi nhà này đã được đón Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Thủ tướng Võ Văn Kiệt và Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình đến thăm.

Ngôi nhà của cụ Đức vỏn vẹn 40m2 tuy không độc đáo cổ kính như nhà cụ Lợi nhưng có phần tự nhiên bởi cách bài trí ngẫu hứng. Nghe ông Hoàng - con trai cả cụ Đức "trình bày" thì ngôi nhà này làm trong vòng 4 năm mới hoàn thành. Mà làm hoàn toàn bằng thủ công mới kinh. Từ xẻ đá, đục đẽo, bào chế... đều do một tay cụ Đức thực hiện.

Kiến trúc ngôi nhà cũng không theo bất kỳ một mẫu mã nào, tùy hứng, tùy ý và tùy quan niệm làm nghề của chủ nhân. Ông Đức bảo: "Cha tôi chịu đói chịu khát 4 năm ròng mới làm xong, chứ bây giờ có máy móc tôi chỉ thực hiện trong 4 tháng". Ở 4 cột lớn giăng phía trong nhà là 4 hàng chữ Nho do tay cụ Đức đục đẽo: Cảnh vật vui chung với nước non/Đến vạn ngàn năm cứ vẫn còn/Làm cho rạng vẻ nhà tế thế/Đem về truyền tử đến lưu tôn.

Theo Phó Chủ tịch UBND xã Ninh Vân, ông Lê Quốc Hội thì: "Các nghệ nhân làng đá này không chỉ giỏi đục đẽo mà còn giỏi thơ, yêu thơ, biết từ đá mà ra thơ và cũng biết gắn thơ vào đá, chứ không phải thường".

Ngôi nhà đá thứ ba cũng là ngôi nhà trứ danh nhất, giống với một biệt thự thời xưa. Ngôi nhà ấy của cụ Lương Văn Tiệp, bây giờ truyền lại cho cháu Lương Văn Thiện. Ngôi nhà được xây vào năm 1934 với lối kiến trúc "trưởng giả", có phần cổng uy nghi, có sân vườn núi đá, nhà một gian 2 tầng, tất cả cột kèo, đồ đạc đều bằng đá.

Theo bà Thiện, trước đây cụ Tiệp là một người giàu có nhất vùng. Chính vì giàu có nên mới có điều kiện xây dựng được ngôi nhà như vậy. Nhiều nhà kiến trúc đã về đây tham quan và đánh giá vẻ đẹp số một của ngôi "biệt thự đá" độc đáo này.

Một ngôi đình đá

Ngoài ba ngôi nhà đá cổ kính kia, Ninh Vân còn nổi tiếng với ngôi đình có một không hai ở Việt Nam. Cả ông Phó Chủ tịch xã và ông Trưởng ban Quản lý làng nghề đá Ninh Vân đều lấy đó là tự hào. "Sau ba ngôi nhà đá, thì đình làng bằng đá cũng là một "báu vật" quý nhất mà Ninh Vân có được", ông Diệu cho hay.

Ngôi đình được làm 100% bằng đá khối nguyên chất của núi Hoa Lư. Ngôi đình quy tụ những tay thợ đá tinh xảo nhất, hì hục, kỳ công làm trong mấy năm ròng.

Chẳng thế mà những cột đá cao sừng sững chạm hình rồng phượng quấn quanh lồi lõm đến lạ. Không một vết xước, chẳng một điểm khuyết trên hệ thống kiến trúc đã đem lại cho đình làng một vẻ đẹp hoàn mĩ mà ấm cúng, uy nghi.

Chỉ là tin đồn

Cũng bởi sự quý giá mà Ninh Vân có được từ những "báu vật" đá kia mà gần đây ở Ninh Bình lại rộ tin đồn sẽ bán các nhà đá cổ cho đại gia.

Lại nghĩ, nhà có chủ, họ muốn bán thì bán, không muốn bán thì đại gia có trả giá trên trời cũng chẳng có được "báu vật", cớ gì mà tin đồn lan xa khiến nhiều người tiếc ngẩn ngơ. Nào là mỗi căn nhà đá được trả giá hàng tỷ đồng không kể phần đất. Đại gia chỉ mua phần khung để chuyển lên thành phố.

Khi nghe được câu chuyện "bán nhà đá", ông Lê Quốc Hội, Phó Chủ tịch UBND xã Ninh Vân giật mình bảo: "Không có đâu, chỉ là tin đồn vậy thôi, chẳng ai dại gì mà bán nhà đá, bán "báu vật" mà cha ông để lại".

Lại nghĩ, thời nào cũng vậy, chẳng thiếu gì kẻ khôn cũng không thiếu vắng người dại. Không phải chỉ bán đi mới dại, mà ngộ nhỡ, nhà cũ, không hợp, phá đi làm cái khác, thì sao?

Theo báo mới