Chùa
Một Cột nổi tiếng ở Hà Nội tương truyền là tên được các vua nhà Lý đem theo từ
ngôi chùa Nhất Trụ ở Hoa Lư (Ninh Bình). Nơi đây có cột kinh Phật độc đáo được
làm bằng đá đầy bí ẩn.
Nằm trong quần thể khu di tích cố đô Hoa Lư ngày nay vẫn
trường tồn ngôi chùa Nhất Trụ - hay còn được gọi là chùa Một Cột. Đây là một
trong những ngôi chùa nổi tiếng được xếp hạng di tích cấp quốc gia, nằm trong
quần thể khu di tích cố đô Hoa Lư cùng với đình Yên Thành, đền thờ công chúa và
đền vua Lê Đại Hành - di tích có giá trị lịch sử và kiến trúc nghệ thuật đặc
sắc của kinh đô Hoa Lư xưa.
Chùa tọa lạc trên khoảng đất rộng hơn 3.000 m2, quay về
hướng Tây với các hạng mục kiến trúc gồm: chùa chính theo bố cục chữ Đinh gồm
Tiền đường và Thượng điện, nhà Tổ, nhà Khách, khu vườn tháp và các công trình
phụ trợ.
|
Tam quan chùa Nhất Trụ.
Ảnh: ANTĐ.
|
Cổng chùa được xây ngay bên phải sân chùa theo kiểu 2 tầng 8
mái, mặt ngoài là đại tự khắc 3 chữ Hán “Nhất Trụ Tự” (chùa Nhất Trụ). Tòa Tiền
đường 5 gian được làm kiểu tường hồi bít đốc, các bộ vì nóc kiểu kèo kẻ giá
chiêng chủ yếu được bào trơn đóng bén với một số mảng chạm khắc lá lật, vân
xoắn trên đầu xà hoặc chạm chữ thọ trong vòng tròn mang đậm dấu ấn nghệ thuật
thời Nguyễn.
Tòa Thượng điện 3 gian nối liền với gian giữa Tiền đường
cũng có kết cấu tương tự. Đây chính là không gian cho việc bài trí tượng Phật
trong chùa với các lớp tượng: Tam Thế, Di Đà Tam Tôn, Quan Âm chuẩn đề, Quan Âm
tọa sơn, Thích Ca sơ sinh... Ngoài ra còn có tượng Tổ, tượng Thị giả được bày ở
nhà Tổ.
Hệ thống di vật ở chùa khá phong phú nhưng nổi bật là quả
chuông đồng đúc vào năm Cảnh Thịnh thứ 7 (1799) với những lời răn dạy mang đậm
chất nhân văn của Phật giáo: "Làm việc thiện sẽ gặp trăm điều tốt lành...
Nhà làm việc thiện thì tấm lòng luôn vui vẻ không dừng, luật nhân quả tỏ
rõ". Đặc biệt nhất trong hệ thống di vật của chùa phải kể đến là Thạch
kinh, tức cột kinh Phật ở sân trước chùa.
Thuật ngữ Phật giáo gọi đó là kinh Lăng Nghiêm có kiểu dáng
tương tự những cột kinh Đinh Liễn tìm thấy ven bờ sông Hoàng Long. Điểm khác là
cột kinh chùa Nhất Trụ có kích thước lớn hơn nhiều, mặt khác có một vòng cánh
sen bao quanh đế cột, trong khi cột kinh Đinh Liễn không có hoa văn. Cột kinh
chùa Nhất Trụ có hình bát giác cao 4,16 m, gồm 6 bộ phận gá lắp với nhau bởi
các ngõng, bao gồm: tảng đế vuông, đế tròn, thân bát giác, bông hoa đá tám cánh
và đỉnh hồ lô.
Tất cả các bộ phận gắn với nhau hoàn toàn không sử dụng chất
kết dính nhưng rất vững trãi dù đã trải qua nghìn năm mưa gió. Theo ghi chép
của chùa Nhất Trụ, tảng đế dưới cùng có hình gần vuông góc mỗi chiều 140 cm,
dày 30 cm; lỗ mộng tròn ở giữa tảng có đường kính 29 cm, sâu 55 cm. Đế tròn
trên to dưới nhỏ, dày 32,5 cm; đường kính phía trên 76 cm, đường kính phía dưới
66 cm.
Bên dưới đế có ngõng tròn đường kính 15,5 cm, dài 3,5 cm,
ngõng lắp vừa khít vào lỗ mộng ở tảng đế vuông. Trên mặt đế tròn có lỗ mộng
đường kính 34,5 cm; sâu 9 cm. Bao quanh đế cột có vòng cánh sen đường kính 107
cm, với tổ hợp 22 cánh đơn, chiều dài mỗi cánh 15-17cm, rộng 13cm. Cánh sen
thon tương tự cánh sen trên một số tảng đá làm bậc đi ở trong động Am Tiên -
tương truyền là nơi vua Đinh nuôi nhốt hổ, báo để trừng trị những kẻ phản quốc
hoặc có tội nặng.
|
Cột kinh Lăng Nghiêm.
Ảnh: ANTĐ.
|
Theo các nhà nghiên cứu về Phật giáo nói riêng và nghệ thuật
kiến trúc nói chung, những cánh sen xuất hiện sớm nhất ở Việt Nam trong kiến
trúc nghệ thuật cùng các hình thức trang trí cánh sen trong kiến trúc Lý - Trần
đều bắt nguồn từ cột kinh Lăng Nghiêm. Quan sát kỹ sẽ thấy thân cột bát giác có
số đo qua tâm hai mặt đối diện là 65 cm. Hai đầu cột đều có ngõng cắm vào đế và
thớt bát giác dày 13 cm, có số đo qua tâm hai mặt đối diện là 61 cm (ở phía
dưới) và 65 cm (ở phía trên), như vậy cột có dáng trên to dưới nhỏ.
Hai đầu cột đều có ngõng cắm vào đế và thớt: ngõng dưới dài
5 cm, đường kính 16 cm; ngõng trên dài 6 m, đường kính 18 cm. Thớt bát giác có
số đo qua tâm 2 mặt đối diện là 69cm, dày 13 cm, mặt trên phẳng, mặt dưới có lỗ
mộng sâu 7 cm, đường kính 31 cm để ngậm vào ngõng trên của thân.
Đấu cao 26 cm có đường gờ miệng uốn lượn tạo nên 8 đỉnh
nhọn, phía dưới được thu nhỏ tạo hình tròn, phía trên đấu có lỗ mộng tròn sâu 7
cm để gắn chóp hồ lô. Chóp trên cùng đã bị mất, nhưng căn cứ vào chóp trên
những cột kinh Đinh Liễn so sánh tỷ lệ với thân, các nhà khoa học đoán định
chóp có hình chiếc hồ lô thóp bụng, cổ dài, miệng tù, cao 80 cm, đường kính 30
cm.
Trên tám mặt của thân cột khắc đầy chữ Hán, nhưng trải qua
thời gian hơn 1.000 năm, nửa dưới và ba mặt nửa trên cột đã bị mờ hoàn toàn.
Năm mặt nửa trên còn lại cũng không đọc được nguyên vẹn. Nếu còn nguyên vẹn,
ước khoảng 2.500 chữ, giờ đây số chữ có thể khổ tâm đọc được hoặc nhận dạng là
1.200 chữ. Theo sư thầy Thích Đàm An - trụ trì chùa Nhất Trụ, nội dung văn tự
có 3 phần: kệ, kinh, lạc khoản. Nội dung văn tự là kinh Thủ Lăng Nghiêm, ca
ngợi sự bền vững của Đức Phật, sự to lớn bao trùm của tài năng Phật Như Lai.
Còn theo ông Nguyễn Văn Sang -Phó Chủ tịch UBND xã Trường
Yên, từ xưa tại đài sen này đã tồn tại những câu chuyện liên quan đến việc giấu
vàng của người Tàu. Minh chứng rõ nhất là phần rời của phía trên cột kinh là
nơi để cho vàng vào bên trong. Dù truyền thuyết chỉ là những câu chuyện mang
tính hư cấu nhưng nhiều người ở địa phương vẫn tin vào điều ấy.
Theo An ninh Thủ đô