Ngài đi vào Đạo Mẫu như một vị thần
Theo GS.TS Ngô Đức
Thịnh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn Văn hóa tín ngưỡng Việt
Nam, với phẩm chất của một con người đầy nghĩa khí, trung hiếu, sau khi
Trần Hưng Đạo mất, trong tâm thức người Việt, ông từ một nhân vật lịch
sử, anh hùng dân tộc đã hiển thánh, trở thành một vị nhân thần tối linh.
Trải qua hơn 700 năm, truyền thuyết và nghi lễ, lễ hội thờ phụng Đức Thánh Trần đã hình thành khắp nơi trên đất Việt…
Dân gian gọi ngài bằng
Đức Thánh bởi truyền thuyết kể rằng ngài là con trời, được Ngọc Hoàng
phái xuống trần gian đầu thai vào dòng dõi hoàng tộc nhà Trần để bình
định giặc Nguyên- Mông đang có âm mưu tung vó ngựa viễn chinh hủy diệt
loài người.
Và chính ngài bằng văn
trị, võ công siêu việt đã hai lần đại phá quân xâm lược Nguyên - Mông,
được các nhà nghiên cứu khoa học lịch sử thế giới theo đề xuất của Hội
khoa học Hoàng gia Anh quốc lựa chọn là một trong 10 danh tướng thế giới
của mọi thời đại trong đó có một danh tướng còn sống ở thế kỷ XXI là
Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Trong hệ thống biểu
tượng tâm linh Việt, không ít nhân vật có thật được dân chúng huyền
thoại hóa, tôn làm thánh và trở thành đấng quyền năng siêu việt, có ảnh
hưởng đến đời sống sinh hoạt và tâm linh của mỗi người. Trong số đó, Đức
Thánh Trần (Trần Quốc Tuấn) là nhân vật đã gia nhập Tứ Phủ và trở thành
chư vị thần thánh giúp dân thoát khổ, thoát nạn.
Theo truyền thuyết về
Đức Thánh Trần thì ông là con của Đức Long vương Bát Hải Đại Vương cai
quản vùng sông nước. Do dân chúng gặp kiếp nạn mà đầu thai vào Trần Quốc
Tuấn để cứu dân khỏi nạn giặc ngoại xâm, giết người, cướp của.
Đức Thánh Trần “được
đặt riêng một phủ Trần Triều. Về hàng bậc, có lúc Ông được đồng nhất với
Vua Cha trong đối sánh với Thần Mẹ, ngày giỗ và lễ hội kèm theo của Ông
cũng đồng nhất với ngày giỗ Cha “tháng Tám giỗ Cha” cùng với Bát Hải
Đại Vương. Nơi thờ Ông ở Kiếp Bạc, có ngọn núi xèo rộng ra ôm lấy thung
lũng trước mặt ngôi đền là núi Nam Tào và Bắc Đẩu.
|
Tượng Trần Hưng Đạo ở bến Bạch Đằng Tp. HCM
|
Như vậy trong tâm thức dân gian, nghiễm nhiên Ông được coi như là Ngọc Hoàng, một Vua Cha cao hơn, bên trên cả Thánh Mẫu.
Tuy nhiên, không giống
như Vua Cha Ngọc Hoàng hay Vua Cha Bát Hải, các vị chỉ ngự trên điện
thần chứ không giáng đồng, các Thánh hàng Mẫu cũng chỉ giáng chứ không
nhập đồng, còn Đức Thánh Trần và một số thuộc hạ của Ông thì lại giáng
đồng chuyên để trừ tà, cứu chữa con bệnh, tạo nên hẳn một dòng Thanh
đồng phân khác với hình thức hầu đồng của dòng đồng cốt thờ Mẫu.
“Trong thứ tự giáng
đồng của những người có căn Trần Triều thì thường là sau khi Mẫu giáng,
và trước các vị Thánh hàng Quan. Đấy là chưa kể hình thức lên đồng để
trừ tà thường diễn ra trong dịp lễ tiết của Đức Thánh Trần ở những nơi
thờ tự chính của Ông”, theo sách “Đạo Mẫu Việt Nam”.
Ngoài ra, việc Đức
Thánh Trần được người dân đặt vai trò như một đạo sĩ đã gây ra sự khó
hiểu trong cộng đồng. Bởi ông xuất thân từ một gia đình danh gia vọng
tộc, thân làm tướng, thống lĩnh ba quân, đánh Đông, dẹp Bắc, phong thái
uy nghi và chỉ tương xứng với những việc cao quý, hợp với đấng quân
vương.
Còn công việc xua đuổi
ma tà, quỷ quái thuộc về các đạo sĩ, những nhân vật thường có thân phận
thấp bé trong xã hội. Nhưng ở đây, Đức Thánh Trần lại đóng vai của một
bậc hạ lưu. Tại sao vậy?
Cố GS Trần Quốc Vượng
cũng chỉ ra rằng: “Thời nhà Trần, bên cạnh đạo Phật, Đạo giáo khá thịnh
hành, nhiều người thuộc giới quý tộc, hoàng thân cũng là những đạo sĩ,
tín đồ đạo giáo, trong đó có Trần Hưng Đạo. Từ sau khi chiến thắng giặc
Nguyên, Mông, được phong vương, Ông quay trở về sống ở Kiếp Bạc, vui thú
với cảnh sắc thiên nhiên, làm thuốc chữa bệnh cứu người.
Huyền thoại về việc
Ông dùng ma thuật để trừ tà Phạm Nhan chỉ là sự lịch sử hóa, huyền thoại
hóa một thực tế Ông là một thầy thuốc có tài chữa bệnh hậu sản, bệnh
của phụ nữ. Vả lại, trong dân gian, việc chữa bệnh bằng thuốc luôn đi
liền với các hành động có tính ma thuật.
Bởi vậy, sau khi Trần
Hưng Đạo qua đời, danh tiếng và uy tín của Ông đã được huyền thoại hóa,
khoác ra ngoài cái vỏ tín ngưỡng và lưu truyền mãi về sau, cho tận tới
ngày nay”.
Đồng thời, cố GS Trần
Quốc Vượng cũng giải mã những điều kỳ lạ khi đặt Đức Thánh Trần ngang
hàng với vua cha là Bát Hải Đại Vương. Đó là bởi cuộc đời của Trần Quốc
Tuấn gắn liền với những chiến công oanh liệt ở sông nước, ba lần đánh
tan giặc Nguyên Mông thu phục giang sơn về một mối... Cho nên, người dân
coi ông như một vị thần cai quản miền sông nước là điều dễ hiểu.
Và “ Tháng Tám giỗ cha, tháng Ba giỗ mẹ”
Ngày nay khi vãn cảnh
bất kỳ ngôi chùa nào ta cũng thấy có điện thờ Mẫu, thờ Thánh gọi là
những ngôi đền (khác với đình thờ Thành hoàng và chùa thờ Phật).
Đây cũng là những nét
độc đáo của nền văn hóa tâm linh mang bản sắc Việt Nam, tiêu biểu là hai
ngôi đền: Đền Kiếp Bạc (thờ cha) và Đền Phủ Giầy (thờ mẹ) thỏa mãn tín
ngưỡng thờ cúng tổ tiên, ông bà, cha mẹ của nhân dân ta nói chung và của
những người theo tín ngưỡng thờ Mẫu nói chung.
Theo GS Thịnh, thờ Mẫu
coi trọng quyền năng sáng tạo, sinh sản của người mẹ, lấy hình tượng Mẹ
(Mẫu) để tôn thờ, gửi gắm những ước vọng tốt đẹp, sự che chở trong cuộc
sống. Tục thờ Mẫu xác lập một nhân sinh quan tín ngưỡng của người Việt
hướng về đời sống trần thế, đó là cầu mong sức khỏe, tiền tài, phúc lộc.
Sự đan kết giữa tín ngưỡng thờ Thánh Cha Trần Hưng Đạo với tín ngưỡng
thờ Thánh Mẹ Liễu Hạnh ngày càng chặt chẽ. Biểu hiện là bất cứ nơi nào
có đền, điện thờ Thánh Mẫu thì đều có sự hiện diện của ban thờ Đức Thánh
Trần.
Ngược lại, việc thờ
Thánh Mẫu cũng ngày một thường xuyên hơn trong điện thờ Đức Thánh Trần,
tạo nên cặp bài trùng Thánh Cha-Thánh Mẹ có một không hai trong đời sống
tín ngưỡng Việt Nam. Câu ca “Tháng Tám giỗ Cha, Tháng Ba giỗ Mẹ” từ lâu
đã ăn sâu trong tâm thức người Việt.
Cơ sở đầu tiên dẫn đến
sự hội nhập, đan cài này là về loại hình cả hai đều là sự kết hợp giữa
tín ngưỡng bản địa (thờ tổ tiên, người có công) với những ảnh hưởng của
đạo giáo dân gian. Ngoài ra, trong tâm thức dân gian người Việt, Đức
Thánh Trần hay Thánh Mẫu Liễu Hạnh đều là các vị thần thánh được Ngọc
Hoàng cử xuống trần gian để tiêu trừ ma tà, dịch bệnh, cứu giúp chúng
sinh, bảo vệ giang sơn xã tắc.
Như vậy, tín ngưỡng
thờ Mẫu và thờ Đức Thánh Trần cùng có giá trị nhiều mặt về nhận thức thế
giới và nhân sinh, về củng cố và tăng cường chủ nghĩa yêu nước, về văn
hóa nghệ thuật thông qua tục nhập đồng các vị thánh, qua lễ hội và phong
tục, qua kiến trúc và điêu khắc.
GS. TS Ngô Đức Thịnh
cũng nhấn mạnh: Đạo Mẫu được coi là một tín ngưỡng thể hiện rõ chủ nghĩa
yêu nước đã được tâm linh hóa, tín ngưỡng hóa. Điều đó thể hiện rõ nhất
trong các vị thần mà đạo Mẫu tôn thờ.
Hầu hết các vị thần này
đều là những nhân vật lịch sử có công với dân tộc hay đã được dân tộc
lịch sử hóa, ví dụ như Đức Thánh Trần trong Đạo Mẫu đó chính là Trần
Hưng Đạo. Vấn đề tôn thờ dân tộc, gắn với dân tộc đã được thể hiện rất
rõ trong tín ngưỡng thờ các vị thần của đạo Mẫu.
Do đó, đạo Mẫu chính là
người mẹ gắn với dân tộc. Và một khi lòng yêu nước trở thành một tín
ngưỡng của dân tộc thì sức mạnh của nó sẽ ghê gớm đến nhường nào. Đây
cũng chính là cái hay của Việt Nam mà được quốc tế ca ngợi “lòng yêu
nước, gắn với vấn đề tín ngưỡng”.
Theo: baophapluat.vn