Mù
Cang Chải có vẻ đẹp hoang sơ, giàu cảm hứng - nơi có những thửa ruộng
bậc thang kỳ vĩ được công nhận danh thắng quốc gia với những gam màu nâu
của đất, dát ánh bạc như tấm “gương trời” vào mùa đổ nước và rực rỡ,
mênh mông, bất tận, óng ánh như dải lụa vắt ngang trời vào mùa lúa chín.
Bức
tranh ấy thực sự đẹp hơn và hoàn hảo hơn khi kết hợp giữa cảnh sắc
thiên nhiên và những nét văn hóa truyền thống đậm đà bản sắc của đồng
bào Mông nơi đây.
Nếu
như ruộng bậc thang là một công trình kỳ vĩ về sức lao động sáng tạo
thì nét văn hóa của đồng bào Mông như tô điểm, làm đẹp thêm con người
nơi vùng cao đầy gian khó, vất vả này. Trải qua hàng trăm năm đấu tranh,
xây dựng và phát triển, người Mông Mù Cang Chải vẫn giữ được nét văn
hóa riêng của dân tộc mình và đóng góp vào tính đa dạng, phong phú của
nền văn hóa Việt Nam. Truyền thống đấu tranh ngoan cường được biểu hiện
trong kho tàng văn hóa dân gian như truyện “Núi Vạ ký”, “Viên ngọc ước”,
“Cồng trời”, “Bài ca đuổi giặc”.
Trong
sinh hoạt cộng đồng, người già bao giờ cũng truyền cho thế hệ trẻ ý
thức bảo vệ nòi giống. Kể cả trong lễ tang, điệu kèn tiến quân, đội hình
đuổi giặc chạy quanh người đã khuất với ý nghĩa khi sống chiến đấu, bảo
vệ dân tộc và lúc qua đời cũng vì dân tộc mà đấu tranh gìn giữ bản sắc.
Người Mông cũng như nhiều dân tộc thiểu số khác có tín ngưỡng đa nguyên
và tín ngưỡng đó luôn hòa quyện với các lễ hội, tạo nên sắc thái độc
đáo, phong phú trong đời sống văn hóa tinh thần.
Lễ
hội của người Mông thường mang tính cộng đồng và giàu tính nhân văn,
tinh thần thượng võ. Các lễ hội trong năm của người Mông phải kể tới lễ
hội “Gầu tào” được tổ chức vào dịp lễ, tết, thể hiện tinh thần gắn kết
cộng đồng, xua đuổi bệnh tật, rủi ro và đón một năm mới may mắn, người
người có sức khỏe, cuộc sống yên vui; lễ “Nào cống” của cộng đồng làng,
bản được tiến hành vào ngày Thìn tháng Giêng. Ngoài ra, còn có các trò
chơi dân gian đậm bản sắc như “Tầu sừ” (còn gọi là lễ hội Đấm lưng)…
Trong
lao động sản xuất, người Mông cần cù, thông minh, sáng tạo, tính tự
chủ, tự quản khá cao. Vì vậy, họ đã sáng tạo ra nhiều loại sản phẩm phù
hợp với quá trình thực tế lao động như: sản phẩm nghề rèn, bộ giống cây
và con có giá trị kinh tế như gạo, gà đen, lợn đen, ngô nếp, rau cải,
dưa chuột…
Ở
lĩnh vực nào người Mông cũng có sản phẩm đạt chất lượng cao, mang đậm
nét bản sắc tộc người. Dân tộc Mông là dân tộc rất yêu văn nghệ. Tiếng
hát là lời nhắn gửi tâm tình, phương tiện biểu đạt quy ước, luật tục,
lưu giữ truyền thống lịch sử dân tộc. Kho tàng văn hóa dân gian, truyện
cổ, tục ngữ, ca dao của đồng bào rất đồ sộ, phản ánh toàn diện đời sống
vật chất, tinh thần của họ. Ngoài văn hóa phi vật thể như dân ca, đàn
môi, kèn lá, khèn Mông, các nghi lễ dân tộc, tín ngưỡng, ẩm thực… người
Mông còn có văn hóa vật thể độc đáo như kiến trúc nhà ở, trang phục,
trang sức và nghề truyền thống hàm chứa nhiều giá trị văn hóa.
Đồng
chí Phạm Văn Thành - Trưởng phòng Văn hóa huyện Mù Cang Chải cho biết:
“Người Mông cư trú nơi đây được chia thành các nhóm: Mông Đơ (Mông
Trắng), Mông Lềnh (Mông Hoa), Mông Si (Mông Đỏ), Mông Đu (Mông Đen).
Trong những năm qua, không gian văn hóa dân tộc Mông đã được gìn giữ và
phát huy. Đến nay, toàn huyện có 40 đội văn nghệ quần chúng, 50 nhà văn
hóa cấp xã và thôn, bản, tổ dân phố hoạt động thường xuyên, có chất
lượng; tổ chức 180 buổi trình diễn văn hóa, văn nghệ do diễn viên, nghệ
nhân các bản biểu diễn; hai năm một lần tổ chức hội diễn nghệ thuật quần
chúng, trình diễn trang phục dân tộc Mông cùng các lễ hội, các bài hát
dân ca, giao duyên, nhạc cụ dân tộc như khèn, nhị, sáo, đàn môi, kèn lá…
đã thu hút nhiều nghệ nhân, diễn viên tham gia chất lượng ngày càng
cao”.
Mặt
khác, qua đánh giá thực trạng về văn hóa truyền thống của đồng bào Mông
như: chữ viết, ngôn ngữ mẹ đẻ, các bài hát dân ca, giao duyên, trang
phục, các môn thể thao dân tộc, lễ hội, một số tập tục trong đám cưới,
đám tang… cho thấy, hiện nay, người Mông cơ bản đã có sự chuyển biến cả
về ý thức và hành động. Đơn cử, đám tang trước đây tổ chức 7 đến 8 ngày,
nay nhiều gia đình chỉ tổ chức từ 2 đến 3 ngày, nhiều dòng họ đã đưa
người chết vào quan tài; tục thách cưới, cướp vợ, tổ chức lễ cưới dài
ngày nay đã thu hẹp thời gian và giảm nhiều so với trước; các đội văn
nghệ, các nghệ nhân múa khèn đôi, khèn đơn, hát giao duyên… tham gia hội
diễn nghệ thuật quần chúng tại tỉnh, huyện đều đoạt giải cao.
Bên
cạnh những nét văn hóa truyền thống rất đáng trân trọng, làm phong phú,
đa dạng cho nền văn hóa các dân tộc Việt Nam thì văn hóa truyền thống
của dân tộc Mông cũng có hạn chế nhất định: tính biệt lập, khép kín, có
biểu hiện tự ti, một bộ phận người dân nhận thức chưa cao, quá trình
khai thác tự nhiên thiếu kế hoạch, di cư tự do…
Trong
thời kỳ hội nhập, cũng như các địa phương khác, bản sắc văn hóa các dân
tộc, đặc biệt văn hóa dân tộc Mông ở Mù Cang Chải đã bị mai một nhiều.
Việc duy trì, phát huy, phát triển, bảo tồn văn hóa truyền thống của
đồng bào Mông như: tiếng nói, chữ viết, trang phục truyền thống, các làn
điệu dân ca, dân vũ, các phong tục truyền thống tốt đẹp, các lễ hội,
các môn thể thao dân tộc, các tác phẩm dân gian chưa được quan tâm sưu
tầm, khôi phục và phát huy hiệu quả.
Các
lễ hội mang nét đặc sắc riêng của đồng bào chưa được quan tâm phát huy
như: lễ hội “Gầu tào”, lễ cúng cơm mới, lễ cưới, các bài hát, các điệu
múa khèn, múa ô, các hoạt động thể dục thể thao. Một bộ phận thế hệ trẻ,
thanh thiếu niên, học sinh người Mông chưa chú ý giữ gìn tiếng nói,
trang phục dân tộc mình, cách làm và biểu diễn các nhạc cụ dân tộc, các
trò chơi truyền thống…
Một
số phong tục, tập quán đặc sắc riêng chưa được chú ý, giữ gìn, trao
truyền cho thế hệ trẻ. Thủ tục trong cưới xin, ma chay vẫn còn bộc lộ sự
lạc hậu, các nghi thức trong thời gian tổ chức đám tang diễn ra rườm
rà, kéo dài và các gia đình phải mổ trâu, nếu không có phải đi vay mượn;
một số gia đình vẫn còn tục phơi nắng người chết lâu ngoài trời gây mất
vệ sinh, một số địa phương chưa quy hoạch nghĩa trang nên người dân còn
tùy tiện chôn cất người chết vào những khu vực tùy thích; vẫn còn tục
lệ thách cưới cao, tổ chức đình đám, kéo dài gây lãng phí; việc bảo tồn
các nghề thủ công truyền thống như đan lát, dệt thổ cẩm, rèn đúc công cụ
lao động chưa được quan tâm... Các thiết chế văn hóa cơ sở, nhất là tại
khu dân cư còn thiếu cả số lượng và chất lượng, chưa đạt chuẩn quy
định, nhiều điểm văn hóa khu dân cư chưa được đầu tư trang thiết bị…
Phát
huy những truyền thống văn hóa đặc sắc và dần xóa bỏ những hủ tục lạc
hậu trong đồng bào dân tộc Mông, Huyện ủy, UBND huyện đã xây dựng Đề án
“Giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc Mông huyện Mù
Cang Chải, giai đoạn 2013 - 2015 và định hướng đến năm 2020”. Việc xây
dựng Đề án có ý nghĩa rất quan trọng trong giáo dục thế hệ trẻ về truyền
thống lịch sử, văn hóa của dân tộc, làm cho văn hóa dân tộc Mông thêm
đậm đà trong đời sống tinh thần của đồng bào; từng bước bổ sung thiết
chế văn hóa từ huyện đến cơ sở, phấn đấu đến năm 2015, xây dựng nhà văn
hóa cấp xã đạt 70%, thôn, bản đạt 50%; củng cố, xây dựng, phát huy nghề
truyền thống như: cách làm các loại nhạc cụ, dụng cụ lao động sản xuất,
đồ dùng sinh hoạt, văn hóa ẩm thực, xây dựng các đội văn nghệ, giữ gìn
trang phục và trang sức của đồng bào; nghiên cứu, ứng dụng sản xuất một
số mặt hàng lưu niệm có biểu trưng về bản sắc văn hóa và di tích, danh
thắng của huyện, phục vụ cho các dịp lễ hội nhằm tăng cường quảng bá du
lịch, sưu tầm, phục dựng các sản phẩm văn hóa phi vật thể, vật thể và tổ
chức bảo tồn, trưng bày, giới thiệu các sản phẩm tại các ngôi nhà mang
đậm bản sắc văn hóa dân tộc Mông; bảo vệ, quản lý, chỉnh trang một số
cảnh quan tự nhiên xen lẫn các công trình kiến trúc độc đáo ở khu vực có
địa hình tự nhiên đẹp, khí hậu mát mẻ, không khí trong lành phục vụ
hoạt động thăm quan, thưởng ngoạn của du khách trong và ngoài nước như:
khu Thác Mơ, bãi đá cổ tại Lao Chải, Khu bảo tồn loài và sinh cảnh Chế
Tạo, tổ chức leo núi tại Púng Luông…
Vẻ
đẹp của những “nấc thang vàng” ngang trời đã làm mê đắm lòng người.
Biết bao khách du lịch trong và ngoài nước tìm đến với Mù Cang Chải để
được chiêm ngưỡng vẻ đẹp “có một không hai” này. Những nét văn hóa
truyền thống độc đáo của đồng bào Mông được khôi phục, phát triển sẽ
giúp Mù Cang Chải trở thành điểm du lịch hấp dẫn, để lại ấn tượng khó
quên đối với du khách.
Theo : dulichvn.org.vn