Báo
cáo của Vụ HTX (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho thấy: thời gian qua, số
lượng HTX đang hoạt động giảm dần. Từ 14.500 vào cuối năm 2007, giảm
xuống 13.532 vào năm 2008 và chỉ còn 12.249 HTX vào năm 2009; có tới
3.744 HTX (chiếm 20% tổng số HTX) không hoạt động tại thời điểm cuối năm
2007, đến nay con số này có thể tăng lên.
Không những thế, đóng góp
vào GDP của nền kinh tế tập thể với nòng cốt là HTX cũng giảm sút liên
tục trong 15 năm qua (từ gần 11% vào năm 1995, giảm xuống 7,09% vào năm
2004 và chỉ đạt 5,22% vào năm 2010); tốc độ tăng trưởng của kinh tế kinh
tế tập thể rất thấp, chỉ bằng khoảng 1/2 tốc độ tăng trưởng chung của
nền kinh tế và thấp nhất so với các thành phần kinh tế…
Bà Nguyễn
Minh Hà, Phó Vụ trưởng Vụ HTX (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho rằng: mô hình
HTX hiện nay chưa thể hiện rõ bản chất của HTX để phân biệt với doanh
nghiệp hay các tổ chức từ thiện. Trong khi đó, những ưu đãi dành cho HTX
được quy định trong Luật HTX năm 2003 chưa khả thi nên tính hiệu quả
chưa cao. Đặc biệt, Luật HTX năm 2003 còn một số hạn chế cơ bản như:
chưa thể hiện rõ bản chất của HTX, nhất là đặc trưng phục vụ xã viên của
tổ chức HTX…Chính vì vậy, Luật HTX sửa đổi sẽ tập trung làm rõ bản chất
và tính ưu việt của HTX kiểu mới là đáp ứng yêu cầu hội nhập như: tự
nguyện, tự chủ, bình đẳng, tương trợ. Cũng theo Phó Vụ trưởng Vụ HTX
Nguyễn Minh Hà, Luật HTX sửa đổi sẽ đưa vấn đề tài chính HTX xuyên suốt
đạo luật, từ vấn đề quyền góp vốn, quyền biểu quyết, cơ chế khơi thông
nguồn vốn, chính sách thu nhập đến chính sách phân phối lợi ích.
Đồng
tình với dự thảo Luật HTX sửa đổi, Vụ trưởng Vụ Pháp luật – Tư pháp (Bộ
Tư pháp) TS. Dương Đình Huệ nhận định: không thể coi HTX là doanh
nghiệp vì doanh nghiệp đã được điều chỉnh bởi Luật Doanh nghiệp. Mặt
khác, giữa doanh nghiệp và HTX có những điểm khác nhau như đối tượng
phục vụ, tư cách pháp lý, mục đích thành lập, cơ chế quản lý và phương
thức phân phối thu nhập. Ông Huệ nhấn mạnh: HTX phải là một tổ chức đối
nhân và doanh nghiệp là tổ chức đối vốn.
Tiếp tục khẳng định tính ưu
việt của Luật HTX sửa đổi và kỳ vọng khuyến khích, phát triển mạnh mẽ
mô hình HTX kiểu mới, đưa khu vực HTX nói riêng và thành phần kinh tế
tập thể nói chung trở thành lực lượng to lớn, Thứ trưởng Đặng Huy Đông
phân tích: việc xây dựng dự thảo Luật HTX sửa đổi đã bám sát 7 nguyên
tắc của liên minh HTX thế giới. Vì thế, nó sẽ làm rõ sự khác biệt của
HTX và doanh nghiệp mặc dù mục đích cuối cùng của các tổ chức này vẫn là
hiệu quả kinh tế.
Luật HTX năm 2003 có hiệu lực thi hành từ ngày
1/7/2004 đã bước đầu tạo điều kiện cho HTX được thành lập, hoạt động.
Tuy nhiên, trong quá trình thực thi luật cũng đã bộc lộ một số vướng mắc
cần phải được sửa đổi cho phù hợp với tình hình thực tế hiện nay. Dự
kiến, Luật HTX (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ
4 (tháng 10/2012). Khi Luật HTX (sửa đổi) có hiệu lực sẽ có khả năng
thu hút số lượng lớn thành viên, gắn kết hoạt động và đời sống của họ,
liên kết sản xuất cá thể của hộ nông dân với các khâu nghiên cứu, chuyển
giao công nghệ, chế biến, tiêu thụ/ xuất khẩu, gắn kết " ốn nhà" mà
chính họ là người chủ sở hữu.