Trên mảnh đất còn nghèo khó này, vẫn còn lưu giữ nhiều những
ngôi nhà rường cổ, tồn tại qua nắng mưa và nghèo khó một cách kỳ diệu.
Nằm giáp ranh giữa hai tỉnh Thừa Thiên - Huế và Quảng Trị, cách thành
phố Huế khoảng 40km về phía Bắc , làng cổ Phước Tích nép mình bên bờ sông
Ô Lâu rêu phong cổ kính như một bảo tàng sống động của văn hóa làng quê
Việt được lưu giữ nguyên vẹn qua hàng trăm năm nay.
Ngôi nhà cổ còn được bảo tồn tại làng Phước Tích
Theo phả hệ của các dòng họ, làng Phước Tích được lập năm 1470, thời
Hồng Đức với nghề truyền thống đặc trưng của làng là làm gốm. Từ mấy
trăm năm trước, sản phẩm gốm tiến cung của Phước Tích đã nổi tiếng cả
nước, đem lại cho người dân Phước Tích cuộc sống sung túc khá giả. Nhờ
vậy, các công trình kiến trúc văn hóa, dân sinh của làng từ đình làng,
đền, miếu, nhà cửa được xây dựng kiên cố theo lối kiến trúc nhà vườn đặc
trưng của vùng đất Thuận Hóa xưa.
Những ngôi nhà cổ
Đến với Phước Tích ngày nay, ta như lạc vào không gian xanh của những
khu vườn và những cây cổ thụ nhuốm màu cổ tích. Cây thị đầu làng theo kể
lại đã gần 1.000 năm tuổi, chu vi gốc hai người ôm không xuể, hay như
cây hoàng lan trên 100 năm tuổi trước ngôi nhà của mẹ Tràng vẫn nở hoa
đúng mùa thơm ngát cả vùng quê. Rồi những cây mai, tùng, mít, bồ quân,
trần bì, bàng, bẹ… cổ thụ đổ bóng xuống làng đã hàng trăm năm nay vẫn
được người dân giữ gìn như tài sản vô giá của cộng đồng dân cư Phước
Tích.
Nép mình dưới những bóng cây cổ thụ là một quần thể nhà rường cổ với
mật độ dày đặc hơn cả Cố đô Huế. Cả làng có 117 ngôi nhà thì có đến 37
ngôi nhà rường có tuổi trên 100 năm, cùng 12 nhà thờ họ, các đền miếu
còn nguyên vẹn. Có 12 ngôi nhà rường thuộc loại đặc biệt quý hiếm, có
tuổi thọ từ 150 - 200 năm, cột gỗ đen bóng thời gian, vì kèo, xuyên,
trếng, hoành phi, bản khoa, cửa đố… chạm trổ tinh xảo không thua kém các
công trình kiến trúc gỗ trong Hoàng cung triều Nguyễn.
Tại Phước Tích, những cây cổ thụ như thế này vẫn được bảo tồn
Tiêu biểu trong số những ngôi nhà cổ như ngôi nhà rường của ông Hồ Đình
Lan, xưa từng làm tri huyện. Từ cổng vào là bình phong, bể cạn thiết kế
theo lối trấn phong. Hơn 100 năm tuổi mà hàng cửa cột bằng gỗ mít còn
bóng loáng. Giữa nhà còn bức hoành phi của vua Duy Tân (1909 - 1916) ghi
công vị quan thanh liêm. Nhà ông Hồ Văn Tế liền đó cũng đã có tuổi thọ
150 năm, qua mấy đời người vẫn giữ nguyên vẹn nếp xưa nhà cũ, tường ngói
rêu phong. Hay như ngôi nhà của cụ Trương Công Bậc đã 200 tuổi, kiến
trúc kiểu ba gian hai trái, mái lợp ngói liệt đã thâm nâu, tường gạch
rêu phong. Hàng cửa bản khoa sậm đen. Sân rộng, trước nhà rộng thênh
thang lót gạch Bát Tràng…
Hầu hết những ngôi nhà rường ở Phước Tích đều gắn với những khu vườn
rộng chừng 1.000 - 1.500m2, xanh um cổ thụ, nhà nhà cách nhau một hàng
chè tàu cắt xén thắng tắp, tạo nên một không gian xanh gần gũi mà cổ
kính lạ lùng.
Trong những ngôi nhà rường cổ kính ấy, ta như thấy thời gian như lắng
đọng trên những vật dụng có từ hàng trăm năm trước. Đó là những chiếc
bình vôi mà miệng bình đã dày cao theo tầng nấc thời gian, rồi mâm uống
rượu, mâm ăn bằng gỗ, các loại hũ, lọ đựng mắm muối, lu đựng nước do các
lò gốm của làng sản xuất cách đây đã vài trăm năm vẫn được giữ gìn và
hàng ngày, vẫn đồng hành cùng người dân như là trầm tích của thời gian,
nhắc nhớ thời hoàng kim nghề gốm của làng.
Làng khoa bảng
Không chỉ nổi danh với nghề gốm tiến cung từ hàng trăm năm trước, Phước
Tích cũng đã nổi tiếng là làng học, con em của làng thế hệ này nối tiếp
thế hệ khác học hành tử tế, nhiều người đỗ đạt cao. Chỉ tính trong
triều đại nhà Nguyễn(1802 - 1945) ở Kinh đô Huế, làng đã có 19 người đỗ
cử nhân, tiến sỹ làm quan trong triều.
Phước Tích cũng là quê độc nhất ở Miền Trung xây Đền thờ Khổng Tử từ
mấy trăm năm trước nhằm tôn vinh sự hiếu học, khuyến khích con cháu
trong làng chuyên cần theo nghiệp bút nghiên. Chẳng thế mà hầu như ở
Phước Tích từ xưa đến nay, hầu như không có ai mù chữ, một điều xưa nay
hiếm đối với một làng quê heo hút như Phước Tích.
Nghề gốm đang được phục hồi tại Phước Tích
Nghề rèn, nghề gốm cổ
Ngày nay, nghề gốm của làng chỉ còn là di sản của quá khứ, đời sống
kinh tế không còn thời hoàng kim xưa, nhưng nền tảng hiếu học của làng
lại được chắp cánh bay xa. Điều này giải thích vì sao, hiện tại ở làng
phần đông là người già, con trẻ nhưng ai cũng tường tận lịch sử của làng
như bài học đầu tiên trong đời. Chính điều này đã làm ngỡ ngàng các nhà
nghiên cứu và du khách khi tận mắt chứng kiến lối ứng xử hết sức văn
hóa của người dân Phước Tích đối với di sản của ông cha.
Dấu tích các lò gốm xưa vẫn được giữ gìn, dân làng còn dành riêng một
cồn đất gọi là cồn Trèng để cất giữ những mảnh gốm cũ như một Bảo tàng
truyền thống của làng.
Địa chỉ du lịch hấp dẫn
Có thể nói, Phước Tích còn giữ gìn gần như nguyên vẹn vẻ đẹp nguyên sơ
của đời sống sinh hoạt gắn liền phong cảnh hữu tình thôn quê, không gian
kiến trúc cổ nhà rường, đền, chùa, miếu cổ, nghề gốm truyền thống… xứng
đáng là một làng văn hóa di sản đặc sắc của Miền Trung và cả nước.
Giáo sư - Kiến trúc sư Hoành Đạo Kính, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt
Nam đã phải thốt lên khi về Phước Tích “…Tôi thật sự sửng sốt khi bắt
gặp một ngôi làng Việt cổ ở vùng đất không phải là cổ xưa của người
Việt. Trên mảnh đất này, có quá nhiều những ngôi nhà rường cổ vẫn tồn
tại qua nắng mưa và nghèo khó một cách kỳ diệu. Sự phát hiện này được ví
như việc tìm ra một Hội An “bị quên lãng” vào những năm 80 thế kỷ XX…”
Quả thật, từ khi được đánh thức “vén bức màn quên lãng” trong lớp bụi
thời gian(từ năm 2003) đến nay, Phước Tích đã trở thành một điểm tham
quan du lịch hấp dẫn của đông đảo du khách trong và ngoài nước. Đã góp
mặt trong các kỳ Festival Huế với thương hiệu “Hương xưa làng cổ”. Từ đó
đến nay rất nhiều dự án nghiên cứu bảo tồn làng cổ Phước Tích đã được
thực hiện. Đặc biệt trong hai ngày 17 - 18/8/2011 vừa qua, Dự án “Phát
huy vai trò của cộng đồng trong phát triển bền vững thông qua du lịch di
sản” do cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) hỗ trợ đã được thực
hiện tại Phước Tích, với nhiều hoạt động văn hóa, du lịch, tọa đàm… nhằm
tìm giải pháp phát triển du lịch, cải thiện đời sống người dân, góp
phần bảo tồn và phát triển bền vững làng cổ.
Với những nỗ lực bảo tồn gìn giữ của người dân Phước Tích, cũng như các
cấp ngành chức năng ở TT - Huế và bạn bè quốc tế, làng cổ Phước Tích
đang trở thành một địa chỉ văn hóa du lịch hấp dẫn, một bảo tàng sống
động của lịch sử văn hóa làng quê đặc sắc của Việt Nam.
Theo VOV