Những thay đổi trong xu thế hội nhập kinh tế vừa mang lại những thuận lợi vừa tạo ra thách thức đối với các làng nghề trong quá trình phát triển. Mở cửa, hội nhập, các làng nghề có cơ hội giới thiệu sản phẩm của mình với khách nước ngoài . Theo thống kê, hiện hàng hóa của các làng nghề nước ta như thủ công mỹ nghệ, thêu ren, gốm sứ... đã có mặt ở hơn 100 nước trên thế giới với kim ngạch xuất khẩu ngày càng tăng. Nếu như năm 2004, kim ngạch xuất khẩu mới đạt 450 triệu USD, thì năm 2008 đã tăng lên hơn 776 triệu USD. Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan trong tháng 4/2009, kim ngạch xuất khẩu sản phẩm thủ công mỹ nghệ đạt được gần 14,07 triệu USD . Tính chung 4 tháng đầu năm 2009, kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này đạt trên 58,30 triệu USD, tuy có giảm 19,3% so với cùng kỳ năm trước, nhưng lại tăng 23,3% so với kế hoạch năm đề ra. Năm 2010, kim ngạch xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ dự kiến phải đạt 1,5 tỷ USD. 

Cùng với những thay đổi tích cực, các làng nghề cũng phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức trong quá trình phát triển. Các làng nghề truyền thống không chỉ mang ý nghĩa là giữ gìn nét văn hoá truyền thống dân tộc, mà còn tạo ra nhiều công ăn việc làm cho người dân, giúp người dân nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống . Việc phát triển làng nghề vừa góp phần bảo tồn giá trị văn hóa của dân tộc vừa nâng cao đời sống của cư dân nông thôn . Vấn đề đặt ra là làm thế nào để phát huy được hết những lợi ích của các làng nghề ở Việt Nam và để làng nghề Việt Nam có thể phát triển một cách bền vững? 

Cần phải có khoa học và công nghệ

Nhấn mạnh đến vai trò của KH&CN trong việc phát triển làng nghề ở Việt Nam, ông Lưu Duy Dần, Phó Chủ tịch Hiệp hội làng nghề Việt Nam khẳng định, KH&CN là rất cần thiết, “cần phải thấy rằng, làng nghề rất cần có sự kết hợp của khoa học công nghệ hiện đại với khoa học truyền thống để có thể phát triển bền vững”. Trong các ngành nghề thủ công như việc sản xuất gốm, việc chuyển từ khi đốt bằng than củi, chuyển sang than đá và đến hiện nay là ga đã giúp đẩy nhanh tiến độ công việc, giảm tải sức lao động đồng thời nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm . Đối với đồ gỗ cũng vậy, công nghệ cũ phần lớn sản xuất theo thủ công, với việc ứng dụng tiến bộ KHCN, người ta đã kết hợp với máy móc, cơ khí để nâng cao năng suất và tận dụng được nhiều hơn các loại vật liệu . Cành cây, gốc cây, mùn cưa đều có thể đưa vào để tạo thành tạo thành các sản phẩm... Sự tiến bộ của KH&CN đã góp phần giúp sản phẩm của làng nghề được đứng vững và phát triển bền vững trên thị trường. Theo đó, người nghệ nhân luôn tranh thủ tiến bộ công nghệ để áp dụng trong sản xuất nhằm nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, hàng hóa của mình.

Trên thực tế, việc kết hợp tay nghề người thợ thủ công việc ứng dụng khoa học công nghệ mới vào sản xuất, các sản phẩm thủ công Việt Nam có chất lượng ngày càng cao, đa dạng về kiểu dáng, phong phú về chủng loại, bền đẹp được nhiều người tiêu dùng trong nước và thế giới ưa chuộng. Tiêu biểu như với gốm bát Tràng, nhờ có sự ứng dụng công nghệ sản xuất mới đã đưa sản phẩm gốm Bát Tràng từ dạng thủ công thuần tuý tới dạng sản phẩm kết hợp giữa tính dân tộc và tính hiện đại. Các công đoạn trong công nghệ về lò nung, việc phân loại đất... được ứng dụng, tận dụng đưa vào tạo ra những sản phẩm “tinh”, giúp tạo ra các loại hoa văn đẹp hơn, tinh xảo hơn . Hay với tranh sơn mài, đây là sự tìm tòi và phát triển kỹ thuật của nghề sơn thủ công truyền thống của Việt Nam thành kỹ thuật sơn mài riêng. Hiện nay, kỹ thuật này đã được kết hợp sử dụng với nguyên liệu là sơn Nhật Bản và tạo ra một sản phẩm mới ở một kỹ năng bền hơn, đẹp hơn, được ưa chuộng tại nhiều nước . Việc ứng dụng công nghệ mới nhằm tăng năng suất và chất lượng một số mặt hàng xuất khẩu, trong đó mây tre đan là mặt hàng chủ lực, cũng đã được triển khai thực hiện ở làng nghề sản xuất mây tre đan.  

Theo ông Lưu Duy Dần, để KH&CN thực sự phát huy hiệu quả, các nghiên cứu khoa học cần phải bám sát yêu cầu của thực thực trạng các làng nghề và làng nghề phải tận dụng tối đa khả năng công nghệ có sẵn của địa phương, ứng dụng phù hợp các tiến bộ KHCN. Ông nhấn mạnh “đã đến lúc, nhà nước và cụ thể là các bộ ngành liên quan, cần phải có những chính sách quan tâm, hỗ trợ cụ thể thành một hướng như chỉ thị của các ban ngành, của trung ương đối với các nhà khoa học, các làng nghề, để việc bảo tồn và phát triển làng nghề được quan tâm một cách toàn diện hơn nữa.