Là một trong những làng nghề truyền thống lâu đời nhất của tỉnh Hà
Nam, làng gốm Quyết Thành đã có tuổi đời lên tới hơn 500 năm. Trải qua
biết bao thăng trầm của thời gian, đến nay các nghệ nhân vẫn đều đặn cho
ra lò những sản phẩm đặc trưng chỉ nơi đây mới có.Từ
những thớ đất vô tri, vô giác cùng nguồn nước bên tả ngạn sông Đáy mà
hơn 500 năm nay, người dân làng Quyết Thành đã nhào nặn, gọt giũa nên
những sản phẩm gốm độc đáo, bền bỉ với thời gian. Không gấp gáp, hối hả,
tất bật, mùa xuân dường như đọng lại ở đây sự ấm áp, nhẹ nhàng và lắng
đọng. Bởi những người thợ làng gốm bao đời vẫn thế, họ đã bằng cả tâm
hồn, sự kiên trì, khéo léo của mình để tạo nên những tinh hoa từ đất.
Làng Quyết Thành vốn có tên là làng Quế Quyển (tức làng Đanh Xá), theo lưu truyền thì nghề gốm có
ở làng cách nay chừng 500 - 600 năm do một vị tổ nghề từ nơi khác đến
làng lập nghiệp và truyền dạy kỹ thuật làm gốm cho dân làng.
Sự khác biệt của gốm Quyết Thành với các
sản phẩm gốm khác đó là màu gốm tự nhiên, không tráng men, màu sắc của
gốm được quy định thông qua quá trình nung. Bên cạnh các sản phẩm gốm
sành dân dụng như chum, vò, vại, cối thì những người thợ tài hoa nơi đây
đã khéo léo dùng kinh nghiệm để chưng cất từ đất một loại gốm đặc biệt
có màu đỏ tươi như son - đó chính là gốm son hay còn gọi là gốm mỹ nghệ
- thương hiệu của gốm Quyết Thành.
Khi Tết đang gõ cửa từng nhà, làng nghề
cũng thêm phần nhộn nhịp. Khách hàng từ các nơi tới chọn mua sản phẩm,
đặt hàng theo ý của gia đình hay chỉ đơn thuần thưởng thức những tạo tác
gốm nghệ thuật của nghệ nhân làng nghề.
Dù sản phẩm cung cấp ra thị trường thời
điểm cận Tết lớn so với ngày thường, người làng gốm luôn giữ cho mình
quy tắc không vội vàng theo số lượng, họ tuân thủ theo kinh nghiệm mà
ông cha đã đúc kết và truyền lại đó là: “Nhất liệu, nhì nung, tam hình,
tứ trí”. Tức nguyên liệu là khâu quan trọng nhất, thứ hai là nung sản
phẩm, thứ ba mới đến tạo dáng , taọ hình và cuối cùng là trang trí hoa
văn lên sản phẩm.
Theo những người làm nghề gốm Quyết
Thành, quy trình làm ra sản phẩm gốm cũng trải qua nhiều công đoạn. Đất
sau khi để lộ thiên hội tụ đủ khí âm dương sẽ được người thợ làm sạch,
lọc bỏ tạp chất, trộn nước và luyện dẻo, nắn thành các con thoi rồi đưa
tới khâu tạo hình, tạo cốt, tạo dáng cho sản phẩm - đây được coi là khâu
quan trọng đòi hỏi người thợ phải có kinh nghiệm.
Trong khâu này, thợ gốm sử dụng phổ biến
lối "vuốt tay, be chạch". Thông thường là do người phụ nữ đảm nhiệm.
Phương pháp tạo dáng cổ truyền này được người thợ thực hiện trên bàn
xoay, có sự kết hợp đều đặn giữa tay dùng để chuốt và chân dùng để quay
bàn xoay. Theo nguyên tắc tay ngoài đỡ sản phẩm, tay trong tạo dáng và
được chuốt đều từ dưới lên trên. Sau khi sản phẩm đã đạt tới độ cân đối,
tròn đều thì sẽ được đưa ra phơi cho đủ nắng rồi cho vào lò nung.
Trong lò nung, gốm phải trải qua 4 giấc
đun đó là: Sấy, ủ, ngâm và đốt quyết định. Dựa vào kinh nghiệm mà người
"thợ cả" có thể làm chủ được ngọn lửa trong toàn bộ quá trình đốt lò.
Nung xong, lò được bịt hết các cửa, chờ 3-4 ngày cho sản phẩm nguội dần
rồi mới tiến hành ra lò và kiểm tra sản phẩm.
Những sản phẩm gốm son, với màu tự nhiên sắc đặc trưng và hoa văn tỉ mỉ của nghệ nhân làng Quyết Thành.
Một mẻ gốm thành công, người thợ gốm mới
đón nhận niềm vui trọn vẹn và bắt đầu chuốt những mẻ gốm mới. Cứ như
thế nhiều thế kỷ đã trôi qua, người dân làng Quyết Thành vẫn nối nghiệp
ông cha, trung thành với nghề cổ truyền. Các sản phẩm phong phú từ chum,
vò, đồ tùy táng đến cối, lọ, chậu cảnh, bình hoa, ấm chén. Với đôi bàn
tay khéo léo, con mắt nghệ thuật tinh tế, người thợ của nơi đây đã không
ngừng sáng tạo để biến những thớ đất vô tri thành những tác phẩm nghệ
thuật và hữu dụng trong cuộc sống.
Cùng với các sản phẩm gốm sành, gốm mỹ
nghệ hay gốm son cũng là sản phẩm truyền thống độc đáo của người Quyết
Thành. Gọi là gốm son bởi gốm khi ra lò có màu đỏ tươi như son. Theo
kinh nghiệm của người làng nghề thì đồ son dùng càng lâu năm, sản phẩm
càng dậy màu, càng sáng đẹp. Cái đẹp ở đây không chỉ là màu sắc tự nhiên
mà nó còn thể hiện ở sự tỉ mỉ, cầu kỳ, thái độ nâng niu và bao bọc của
người làm ra sản phẩm.
Nghệ nhân Lại Văn Tiến là người duy nhất
của làng gốm Quyết Thành được phong tặng nghệ nhân. Vốn sự kế thừa của
cha ông, cộng với chất nghệ sĩ sáng tạo, người nghệ nhân này liên tiếp
cho ra lò những sản phẩm được đánh giá cao trong giới mỹ thuật. Cách đây
hơn 10 năm, ông đã được Giải Tinh Hoa từ Festival Huế, với một chế tác
hình tượng Rồng bằng gốm Son. Ông cũng là một trong những nghệ nhân tham
gia phục chế 10 đầu rồng thời Trần tại Nam Định.
Từng là một nghề đem lại cơm no áo ấm và
sự hưng thịnh cho làng, tuy nhiên có một thời kỳ, không khí làng
nghề gốm Quyết Thành trở nên lặng lẽ hơn. Do cơ chế thị trường, không
còn nhiều gia đình mặn mà với nghề truyền thống, họ xoay hướng làm ăn
khác, hợp thời và nhàn hạ hơn so với nghề tối ngày lấm lem bùn đất.
Năm 2004, làng gốm Quyết Thành được UBND
tỉnh Hà Nam công nhận là nghề truyền thống, từ đó nghề cũng đã được
khôi phục phần nào, thương hiệu Quyết
Thành vẫn đứng vững trên thị trường, thu nhập từ gốm khấm khá hơn do
bên cạnh những lò gốm truyền thống, người làng nghề đã đổi mới công
nghệ, áp dụng phương pháp sản xuất, nung gốm mới đáp ứng tốt hơn nhu cầu
của khách hàng.
Theo: thuonghieuvaphapluat.vn