Theo những
người dân gắn bó với nghề mấy chục năm nay, làng nghề đúc đồng Phú Lộc
Tây, huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa được hình thành từ thế kỷ XIX và
lưu truyền qua nhiều thế hệ. Đến năm 1979, làng nghề phát triển thành
Hợp tác xã (HTX) đúc Cao Thắng, tập hợp hơn 150 xã viên.
Từ
năm 1988, HTX đúc Cao Thắng giải thể. Từ đó, các nghệ nhân tự chuyển
đổi nghề, chỉ còn lại rất ít người có tâm huyết theo nghề. Năm 2003,
thực hiện chủ trương khôi phục và phát triển các làng nghề của Phòng
Công thương huyện Diên Khánh, HTX đúc đồng Phú Lộc được thành lập với 20
hộ xã viên tham gia ban đầu. Đến nay, HTX Đúc đồng Phú Lộc có 8 lò đúc
với 40 hộ làm nghề đúc đồng, gia công sản phẩm.
Ông
Biện Cư, nghệ nhân đúc đồng Phú Lộc Tây cho biết, đối với nghề đúc đồng
để tạo ra một sản phẩm đòi hỏi người thợ phải trải qua 3 công đoạn
chính như sau: Đầu tiên người thợ phải tạo khuôn mẫu bằng đất sét, sau
đó làm cốt và mang khuôn đi nung với rơm, củi.
Trong
thời gian nung khuôn, người thợ thực hiện song song việc nấu đồng. Sau
đó, khi khuôn được nung chín thì đồng cũng vừa trong, thực hiện rót đồng
ở nhiệt độ nóng chảy vào khuôn. Phải mất ít nhất từ 10 đến 12 giờ đồng
hồ mới nấu được một mẻ đồng.
Đây
là một công đoạn khó phải nhờ kinh nghiệm của đôi mắt và khả năng phán
đoán của nghệ nhân. Có hai cách nung phế liệu đồng, trước đây dùng hai
bể thổi lửa than hoa như lò rèn, hoặc đun bằng dầu nhớt; về sau chuyển
đổi bằng khí đốt Oxygen. Khi nung nhiệt độ lửa phải lên tới 1.000 độ thì
đồng mới nóng chảy. Công đoạn cuối cùng gia công cho đồng trở nên đẹp
và bóng loáng.
Trong đó, công đoạn
tạo khuôn là công đoạn vô cùng quan trọng, quyết định rất lớn đến chất
lượng và sự thành công của sản phẩm. Bởi khi tạo khuôn cần chọn những
loại đất sét dẻo, có sợi có thể liên kết các khối đất lại với nhau để
tạo thành một mẫu khuôn đúc.
Theo
đó, các họa tiết trên khuôn để tạo nên một sản phẩm đồng cũng cần sự
khéo léo của nghệ nhân.Thế nhưng, hiện nay những nghệ nhân biết làm
khuôn chỉ đếm trên đầu ngón tay, chỉ còn 10 hộ gia đình biết làm khuôn;
các nghệ nhân biết làm những mẫu khuôn đúc tỉnh xảo như ông Trần Lâu,
Biện Phi Khanh, Trần Ni, Trần Hồ, Biện Cư, Huỳnh Thànhngày một lớn tuổi.
Bởi
khi học đúc đồng phải trải qua thời gian 3 – 5 năm mới có thể tự gia
công được,cho nên lớp trẻ không mấy ai mặn mà với nghề đúc đồng truyền
thống, thường đi làm những công việc khác kiếm kế sinh nhai.
Cùng
trong nỗi băn khoăn, lo lắng làng nghề có nguy cơ thất truyền của những
người thợ đúc đồng, ông Nguyễn Văn Nhường - Chủ nhiệm HTX đúc đồng Phú
Lộc tâm sự, trước đây người dân sản xuất nhiều mặt hàng phục vụ nông
nghiệp và công nghiệp như tượng Bác Hồ, vành xe đạp, lưỡi cày, soong
nồi, chân đèn,.... Nhưng nay chỉ còn sản xuất bộ chân đèn là chính.
Đối
với một bộ sản phẩm chân gồm: 2 cây đèn, 2 chiếc đài đựng nước, 1 lư
cắm nhang và 1 cổ bồng đựng trái cây. Giá mỗi bộ bán được từ 2 – 4 triệu
đồng, tùy theo kích cỡ lớn nhỏ mà giá khác nhau.Mặt hàng bán ra có tính
chất thời vụ, không thường xuyên, liên tục như trước.
Mặt
khác, một phần do không có mặt bằng sản xuất tập trung, thiếu thị
trường nên các hộ đúc đồng chủ yếu hoạt động theo phương thức cầu nối
giữa thị trường với hộ sản xuất, sản xuất nhỏ lẻ, mang tính tự phát,
thiếu sự định hướng.
Theo đó,trước
“cơn lốc” đô thị hóa, dường như những sản phẩm có nguồn gốc truyền thống
không thểtrụ nổi trước những sản phẩm được sản xuất từ máy móc công
nghệ cao với nhiều mẫu mã đẹp, chất lượng đảm bảo, sản xuất đồng loạt.
Hơn
nữa, giá phế liệu đồng, chất đốt ngày càng tăng cao; nhưnghiện nay
người ta ưa chuộng những đồ làm bằng sứ, nhựa, gỗ mỹ nghệ được sản xuất
theo dây chuyền công nghệ hiện đại.
Chính
vì vậy, công tác lưu giữ và phát triển làng nghề truyền thống rất cần
sự quan tâm của thế hệ trẻ; cũng như sự hỗ trợ, định hướng của các cấp,
các ngành trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa.
Việc
bảo tồn và phát triển làng nghề có ý nghĩa quan trọng trong việc giữ
gìn những nét đẹp cội nguồn dân tộc cho các thế hệ mai sau.
Theo: phapluatplus.vn