Ai ơi hãy đến Phúc Sen
Từ xa đã vọng koong keeng làng nghề.
Dọc theo Quốc lộ 3, từ TP Cao Bằng vào các huyện miền đông của tỉnh
Cao Bằng, chỉ mới đặt chân tới Phúc Sen, chúng tôi đã có thể nghe thấy
tiếng quai búa vang lên khắp bản làng. Theo những người có thâm niên
trong làng nghề kể lại, nghề rèn dao đã xuất hiện ở Phúc Sen từ rất lâu
đời. Và thật bất ngờ, trải qua hàng trăm năm nhưng nghề rèn truyền thống
của đồng bào Nùng An nơi đây không bị mai một như nhiều làng nghề
truyền thống khác, mà còn phát triển từng ngày.
Ở Phúc Sen có 10 xóm thì sáu xóm có nghề rèn với 157 hộ làm nghề, 358
thợ lành nghề và hàng trăm thợ phụ. Chúng tôi tới thăm lò rèn của gia
đình ông Long Văn Minh, nằm ven đường Quốc lộ 3, để tìm hiểu về nghề rèn
cũng như bí kíp làm ra những sản phẩm dao trứ danh đến thế.
Ông Long Văn Minh giải thích: Để có được một con dao hoàn chỉnh gồm
rất nhiều công đoạn, nhưng có bốn công đoạn chính: Cắt thép và dùng búa
đập thành hình định trước, tôi thép, ram thép và mài thành phẩm. Trong
đó, hai quá trình tôi thép và ram thép mới là hai công đoạn chính tạo
nên thương hiệu dao Phúc Sen nổi tiếng. Tôi thép là quá trình nung nóng,
giữ nhiệt và làm nguội nhanh thép nhằm mục đích nâng cao độ cứng và
tính mài mòn cho dao, nâng cao độ bền cho dao. Điều đặc biệt chính là
nước để tôi dao ở đây bao gồm rất nhiều thành phần và đó chính là bí
quyết thành công của làng nghề nơi đây. Ram thép là phương pháp nung
nóng thép đã qua tôi dưới nhiệt độ giới hạn, chỉ có những người thợ giỏi
và lành nghề mới có thể nhận biết được nhiệt độ giới hạn bằng cách nhìn
vào mầu đỏ của thép trong lò, sau đó giữ nhiệt độ một thời gian rồi làm
nguội.
Ở một lò rèn dao, bao giờ cũng có thợ chính và thợ phụ. Và ở Phúc
Sen, hình ảnh những người phụ nữ làm thợ phụ cho chồng ở lò rèn dao cũng
rất quen thuộc. Không chỉ chăm lo đồng áng, các chị còn ra lò rèn cùng
quai búa để kiếm thêm thu nhập. Có lẽ, ít nơi mà người phụ nữ dẻo dai và
khỏe mạnh như ở Phúc Sen. Tưởng chừng những công việc này chỉ dành
riêng cho đấng mày râu, nhưng những người phụ nữ ở đây vẫn rất uyển
chuyển, chắc chắn trong từng quai búa. Công việc nặng nhọc là vậy, nhưng
với các chị, được phụ giúp chồng con ở lò rèn và được làm nghề truyền
thống của quê hương mình, đó chính là niềm vui, niềm hạnh phúc.
Đã có một thời gian, các làng nghề rèn ở Phúc Sen chao đảo trước sự
xuất hiện ồ ạt của các loại dao, kéo nhập ngoại từ Trung Quốc, Thái-lan
với mẫu mã đẹp, mầu trắng sáng, giá rẻ hơn. Thị trường tiêu thụ không ổn
định cũng đang là nỗi trăn trở lớn của người làm nghề. Thế nhưng, với
người Nùng An ở Phúc Sen, họ chưa bao giờ có ý định từ bỏ nghề mà cha
ông đã truyền lại.
Chẳng thế mà nghề rèn đã đưa những người dân nơi đây thoát khỏi đói
nghèo, học tập được nhiều công nghệ và tri thức mới. Lẫn trong những nếp
nhà truyền thống, đâu đó ở Phúc Sen, đã mọc lên những ngôi nhà xây,
kiên cố chắc chắn.
Ông Nông Văn Thắng, cán bộ văn hóa xã Phúc Sen cho biết: “làng nghề
rèn dao Phúc Sen được truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác, cha
truyền con nối tồn tại từ rất lâu đời, tuy nhiên về quảng bá hình ảnh
sản phẩm thì hiện nay vẫn còn hạn chế. Trong những năm gần đây, chính
quyền địa phương đã có những phương hướng cụ thể để khắc phục, trước hết
là tuyên truyền cho bà con để nâng cao chất lượng sản phẩm, thứ hai là
đưa sản phẩm dao Phúc Sen tới các hội chợ của các tỉnh khác và giới
thiệu rộng rãi trên cả nước. Đồng thời đưa vào quảng bá trong kế hoạch
làng du lịch cộng đồng để khách du lịch có thể được trải nghiệm và để
khách biết tới nghề rèn truyền thống của Phúc Sen”.
Người Nùng An ở Phúc Sen có câu: "Mầy lếch sạu mầy than/Rạu tú ràn má
tăng" (Có sắt và có than/Mình mới cùng nhau rèn), để thấy, đối với đồng
bào nơi đây, nghề rèn đã là một phần gắn bó không thể thiếu trong đời
sống của họ.
Duy trì nghề truyền thống không chỉ để giữ gìn bản sắc, mà còn giúp
người Nùng An ở Phúc Sen nâng cao đời sống, phát triển kinh tế.
Về hình thức, dao Phúc Sen có thể không được đẹp và bóng bảy. Nhưng
về chất lượng lại luôn vượt trội về độ sắc bén và bền chắc. Bởi cái chất
đôn hậu, chất phác của những người thợ có lẽ đã được thổi hồn vào từng
sản phẩm. Để rồi nhắc tới Phúc Sen, ai cũng sẽ luôn nhớ về sắc áo chàm
duyên dáng lẫn trong ánh lửa của bễ lò rèn bập bùng cùng tiếng quai búa
nhịp nhàng vang vọng núi non nơi miền biên viễn của Tổ quốc.
Theo: nhandan.com.vn